Το διπλωματικό φιάσκο της Κύπρου

Εδώ και μια εβδομάδα ο κόσμος παρακολουθεί με αγωνία την επικίνδυνη γενίκευση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου πέρασε και το τελευταίο κατώφλι, χτυπώντας ανελέητα το Ιράν. Στόχευσε πυρηνικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις καθώς και ηγετικά στελέχη της Τεχεράνης.

Ο Νετανιάχου είναι πρωταγωνιστής μιας ατέλειωτης διένεξης και την οδηγεί σε συνεχή κλιμάκωση. Iσχυρίζεται ότι υφίσταται υπαρξιακή απειλή από την ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και ότι σύντομα θα διαθέτει πυρηνικά όπλα για να αφανίσει το Ισραήλ. Τώρα, ο Ντόναλντ Τραμπ εξετάζει το ενδεχόμενο απευθείας στρατιωτικής ανάμιξης, με χειρουργικές επιχειρήσεις με βόμβες μεγατόνων που μόνο οι Αμερικανοί διαθέτουν, για να πληγούν βαθιά υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις.

Αν οι ΗΠΑ φτάσουν σε αυτό το σημείο, κάθε πρόβλεψη για τη συνέχεια θα είναι πλέον αδύνατη. Ο νυν Αμερικανός ηγέτης είναι ο ίδιος που ακύρωσε το 2018 την πολυμερή συμφωνία για να τεθεί το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν κάτω από διεθνή εποπτεία.

Θεατές της τραγωδίας

Οι Κύπριοι παρακολουθούν τις πυραυλικές επιθέσεις του Ιράν και τις αναχαιτίσεις του Ισραήλ που είναι ορατές από το νησί. Παρά τα δεινά που υπέστη η Κύπρος πριν από μισό αιώνα και ασχέτως αν η τουρκική κατοχή διαιωνίζεται ως «παγωμένη» διένεξη, κανείς δεν μπορεί να διανοηθεί να ξαναβρεθεί σε τέτοια λαίλαπα. Αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι η Κύπρος ανήκει σε άλλον κόσμο, τον ευρωπαϊκό. Το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι γιατί η κυπριακή ηγεσία -τώρα που βλέπει τι γίνεται δίπλα της- δεν προσηλώνεται στο να λύσει το πρόβλημά της, αξιοποιώντας όσο περισσότερη «Ευρώπη» έχει ήδη στα χέρια της εδώ και 21 χρόνια.

Για πρώτη φορά, πάντως, γίνεται απολύτως κατανοητό από πολλούς Κύπριους τι σημαίνει ασφάλεια. Δικαίως ανησυχούν γιατί το εγγύτερο στη σύρραξη ευρωπαϊκό κράτος, η Κύπρος, πρέπει να είναι αυστηρά ουδέτερο και να περιοριστεί στη μόνη εκ της γεωγραφίας αποστολή της, την ανθρωπιστική. Ακούει την ηγεσία της να κάνει διαλογισμούς και επικοινωνιακά παιχνίδια. Θα ήταν πολύ καλύτερο να μεριμνήσει ώστε το δικό της μέλλον να είναι ειρηνικό, με λυμένο πρόβλημα και επανενωμένο το νησί, που έχει το ευεργέτημα της Ε.Ε. Αμεσα δε να κάνει βήματα για να βγει έξω από ανταγωνισμούς της Μέσης Ανατολής.

Ακροβατισμός

Στο επίπεδο της ηγεσίας, όμως, δεν επικρατεί ορθολογική κρίση. Συχνά υπερέχει ο πρόσκαιρος εντυπωσιασμός, ενώ οι διακηρύξεις παραμένουν αναντίστοιχες με τις πραγματικές δυνατότητες του νησιού. Αφότου ξέσπασε η κρίση στη Μέση Ανατολή, η κυπριακή κυβέρνηση υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη βρίσκεται σε αντίθετη τροχιά - της δημιουργίας δήθεν «γεωπολιτικού αποτυπώματος».

Στην τελευταία απόπειρα, όλα τής βγήκαν στραβά. Μόλις την τρίτη ημέρα του ακήρυχτου πολέμου (15/6), ο Νίκος Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι «το Ιράν μάς έχει ζητήσει να μεταφέρουμε κάποια μηνύματα στο Ισραήλ και θα το πράξουμε», αναφερόμενος στην τηλεφωνική επικοινωνία που επρόκειτο να έχει με τον Νετανιάχου.

Λίγες μόνο ώρες μετά, το Ιράν διέψευσε ρητά αυτή τη δήλωση ως «παντελώς αβάσιμη»: «Το Ιράν δεν έστειλε οποιοδήποτε μήνυμα στο Ισραήλ μέσω τρίτης χώρας». Στο μεσοδιάστημα ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Λετυμπιώτης ατυχώς πρόσθεσε στη φερόμενη κυπριακή μεσολάβηση ότι «η μεταφορά αυτών των μηνυμάτων εντάσσεται στον σταθεροποιητικό ρόλο που μπορούμε ως Κύπρος να διαδραματίσουμε». Το Ρόιτερς, που αναμετέδωσε τις δηλώσεις Χριστοδουλίδη (15/6), έγκαιρα ζήτησε διευκρινίσεις και διαπίστωσε τα κενά, μέχρι που καταγράφηκε και η διάψευση.

Η Κύπρος διατείνεται ότι διαδραματίζει ρόλο, αλλά οι δυνατότητες διαμεσολάβησής της είναι προδήλως ανύπαρκτες λόγω του μεγέθους της σύρραξης και της εκρηκτικής διάστασής της. Επιπρόσθετα, ο Χριστοδουλίδης δεν μπορεί να εκληφθεί ως «κομιστής μηνυμάτων» μεταξύ των εμπόλεμων μερών γιατί ταυτίστηκε σε μεγάλο βαθμό με τον Νετανιάχου από την έκρηξη του πολέμου στη Γάζα και συχνά εξυπηρετεί μονόπλευρα τις ισραηλινές απαιτήσεις. Επίσης παρέχει αδιευκρίνιστες σε έκταση στρατιωτικές διευκολύνσεις για την προστασία του Ισραήλ. Ολα αυτά μαζί τον εκθέτουν στο να γίνει μέρος του προβλήματος, παρά μεσολαβητής, ενώ δημιουργούν ερωτήματα για το τι ακριβώς επιδιώκει.

Πέντε σημεία

Aπό τις 13 Ιουνίου οι εξελίξεις έχουν γίνει πολύ επικίνδυνες και πολύπλοκες. Τα ερωτήματα πληθαίνουν για την κυπριακή κυβέρνηση.

Πρώτον, ισχύει το αφήγημα «συμμαχίας» με το Ισραήλ - αντίβαρο της Τουρκίας; Ο υπουργός Αμυνας Βασίλης Πάλμας το συνόψισε ως εξής (28/1): «Οι Ισραηλινοί είναι εντελώς δίπλα μας. Σε 3 λεπτά πετάχτηκαν στην Κύπρο. Από την Ελλάδα χρειάζεται κάποιος χρόνος για να στηρίξεις».

Δεύτερον, ο Νετανιάχου μιλά για τις «υπαρξιακές απειλές» του Ισραήλ. Τι γίνεται με τις υπαρξιακές απειλές της Κύπρου; Αν ο Χριστοδουλίδης θέλει το Ισραήλ αντίβαρο της Τουρκίας, θα πρέπει να εξηγήσει αν τελικά αυτό που επιδιώκει είναι να ζει η «μισή Κύπρος» υπό την προστασία του Ισραήλ.

Τρίτον, υπάρχει εκτίμηση για τις επιπτώσεις; Δύο σενάρια μπορεί να συμβούν στο μέλλον: είτε το Ισραήλ θα τα βρει με την Τουρκία, όπως συνέβη στο παρελθόν, είτε θα συγκρουστούν μετωπικά, με την Κύπρο να είναι στη μέγκενη.

Τέταρτον, ο Νετανιάχου δεν έδειξε ποτέ κάποιο ενδιαφέρον για την επίλυση του Κυπριακού. Δεν κάνει καμία αναφορά στα ψηφίσματα των Η.Ε. για την Κύπρο - γνωρίζει ότι ο ίδιος είναι κατοχική και επεκτατική δύναμη. Η δική του γραμμή για την Κύπρο φαίνεται καθαρά ότι είναι η μη λύση γιατί αυτό εξυπηρετεί τη χώρα του - άνοιγμα προς δυσμάς.

Πέμπτον, σε μια εποχή που το διεθνές δίκαιο παραβιάζεται ασύστολα και ο ρόλος του ΟΗΕ υπονομεύεται, η Κύπρος ενεργεί χωρίς ηθική και συνέπεια, με αποτέλεσμα να χάνει τη λίγη αξιοπιστία που της απέμεινε και τα διεθνή ερείσματά της. Ποιος θα την ακούει πλέον διεθνώς όταν μιλά για εισβολή και κατοχή;

Ο Χριστοδουλίδης καθόρισε μια πορεία στις σχέσεις της Κύπρου με το Ισραήλ του Νετανιάχου, σε συνέχεια του προκατόχου του, Νίκου Αναστασιάδη. Με διακηρύξεις για «τριμερείς συμμαχίες» άφησε το Κυπριακό στο περιθώριο, σωρεύοντας αδιέξοδα για 8 χρόνια. Στην πράξη λειτούργησε στον ΟΗΕ υποσκάπτοντας τις προσπάθειες για την επίλυση και ενισχύοντας τις εσωτερικές δυνάμεις της ακινησίας, που είναι ταυτόχρονα βαθιά συντηρητικές και αντι-ευρωπαϊκές. Το ευρωπαϊκό κεφάλαιο για την Κύπρο έμεινε αναξιοποίητο. Ο ίδιος, όμως, εμφανίζεται ευρωπαϊστής να προσκαλεί την Ε.Ε. να αναλάβει ενεργότερο ρόλο στη διένεξη της Μέσης Ανατολής. Κι ας εμπλέκει ο ίδιος τη χώρα του στα περιφερειακά προβλήματα, ενώ την ίδια ώρα δεν ανταποκρίνεται στα στοιχειώδη που ζητά ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου