«Οταν κοιτάς από ψηλά»

Για τις «Τροχιές» της Samantha Harvey –βραβείο BOOKER 2024– (εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Γιώργου Κυριαζή) έχουν γραφτεί ουκ ολίγες κριτικές. Ομως εγώ θα προσθέσω ακόμα μία, καθώς είναι από τα λίγα βιβλία που συνδυάζουν έξοχη λογοτεχνική γλώσσα και έρευνα που για τη Χάρβεϊ θα πρέπει να κράτησε χρόνια, για να βρει όλα αυτά τα επιστημονικά δεδομένα του Διαστήματος.

Δεν μπορώ, όμως, να μην αναφέρω και τον άθλο του Γιώργου Κυριαζή, που ακόμα και τις πιο περίπλοκες εκφραστικές αναφορές τις απέδωσε σε στρωτά ελληνικά, αλλά και με λογοτεχνική κομψότητα.

Η ιστορία λοιπόν της Χάρβεϊ αφορά «έξι αστροναύτες (από Αμερική, Ιαπωνία, Βρετανία, Ιταλία και Ρωσία), γυναίκες και άνδρες που ταξιδεύουν με ταχύτητα 27.000/ώρα και μέσα σε ένα 24ωρο βλέπουν δεκαέξι φορές την ανατολή και τη δύση, τις εποχές ν’ αλλάζουν, τους παγετώνες να διαδέχονται τις ερήμους» (από το οπισθόφυλλο).

Ομως μη φανταστείτε ότι είναι ένα απλό λογοτεχνικό βιβλίο. Εχει και τις φιλοσοφικές προεκτάσεις του, όταν οι αστροναύτες, σε στιγμές μοναξιάς, απομόνωσης, απελπισίας, υπαρξιακής διερώτησης θέτουν πολλαπλά φιλοσοφικά ερωτήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα.

Ενα από τα λίγα αρνητικά των διαστημικών ταξιδιών εν γένει είναι τα πειράματα σε ζώα και συγκεκριμένα σε ποντίκια: «Υπάρχουν πέντε μονάδες από οκτώ ποντίκια η καθεμιά – κάποια είναι ανέγγιχτα από το χέρι της επιστήμης, σε κάποια χορηγούνται τακτικά ενέσεις που εμποδίζουν την ατροφία των μυών τους και κάποια έχουν γεννηθεί τροποποιημένα, γεροδεμένα και κατάλληλα για μια ζωή χωρίς βαρύτητα [...] Η Τσίε, μία από τις αστροναύτισσες, πλησιάζει το στόμα της στ’ αυτιά τους. Συγγνώμη, ψιθυρίζει, αλλά κανένα από εσάς δεν θα βγει ζωντανό από αυτήν την ιστορία. Ούτε εσείς τα μικρότερα, ούτε τα μεγαλύτερα. Την έχετε πατήσει. Λυπάμαι που σας το λέω».

Αλλά λίγο παρακάτω, η επιστημονική πρόοδος αποδομείται, με βάση μια ερώτηση που είχε κάνει η κόρη ενός άλλου αστροναύτη: «Είναι όμορφη η πρόοδος;». Σκέφτεται ότι θα πρέπει να της είχε απαντήσει: «Δεν ξέρω αγάπη μου. Γιατί ποιος μπορεί να αντικρίσει τη νευρωτική βιαιοπραγία του ανθρώπου κατά του πλανήτη και να τη βρει όμορφη; Μια ύβρις τόσο παντοδύναμη όσο και η ανοησία του».

Ορίστε και ένας πραγματικός ύμνος στον φεμινισμό. Μια άλλη γυναίκα αστροναύτης με βάση την ερώτηση της κόρης της δηλώνει: «Εκεί πέρα είναι κάτι άνδρες που πατάνε το φεγγάρι, αλλά δεν βλέπεις ούτε ακούς καμιά γυναίκα ανάμεσά τους, πόσο μάλλον μη λευκή, μη Αμερικανίδα, αν προσέξεις θα δεις ότι πρόκειται για μια ομάδα ανδρών στο ζενίθ της αρρενωπότητάς τους, με τους πυραύλους και τους πρωστήρες τους και τις κεφαλές τους και τα μάτια του κόσμου είναι επάνω τους – αυτό είναι ο κόσμος: ένας παιχνιδότοπος για άνδρες, ένα εργαστήριο για άνδρες».

Και μετά έρχονται και οι φιλοσοφικοί προβληματισμοί: οι αστροναύτες σκέφτονται ότι η Γη έτσι όπως τη βλέπουν από ψηλά δεν έχει σύνορα (ή τουλάχιστον αυτά δεν φαίνονται) και αναρωτιούνται: «Δεν μπορούν οι άνθρωποι να κάνουν ειρήνη μεταξύ τους; ή με τη γη. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την τυραννία, την καταστροφή, τη λεηλασία, την κατασπατάληση αυτού του πράγματος από το οποίο εξαρτάται η ζωή μας;».

Εκεί ψηλά, παρότι είναι αναγκασμένοι, για να έχουν κάποια επαφή με όσα συμβαίνουν στη Γη, αγνοούν τις ειδήσεις: «Οι ειδήσεις είναι μια λιτανεία καταγγελίας, άγχους, οργής, συκοφαντίας και σκανδάλου που μιλάνε μια γλώσσα ταυτόχρονα υπερβολικά απλή και υπερβολικά περίπλοκη».