Η σημασία των εκλογών των Τουρκοκυπρίων

Στις εκλογές του Οκτωβρίου ανάμεσα στους Τουρκοκυπρίους θα αναμετρηθούν οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης που υποστηρίζουν την ομοσπονδιακή επανένωση με εκείνες που τώρα ασκούν τη διοίκηση στα κατεχόμενα και προωθούν τη βαθιά ενσωμάτωση με την Τουρκία. Ο κεντροαριστερός ηγέτης της αντιπολίτευσης Τουφάν Ερχιουρμάν θα αμφισβητήσει στην κάλπη την πολιτική που ασκεί ο νυν Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ. Αν τον εκτοπίσει εκλογικά, οι ρυθμοί στο Κυπριακό θα αλλάξουν και οι ελάχιστες σήμερα πιθανότητες για συναινετική επίλυση του χρόνιου προβλήματος θα αυξηθούν. Ο ΟΗΕ συντηρεί τη διαδικασία άτυπων συνομιλιών και αναμένει τον Οκτώβριο.

Η έκβαση της κάλπης αφορά επίσης την Ελληνοκυπριακή Κοινότητα και την ηγεσία της, που ενδιαφέρεται να δοκιμάσει ξανά να λύσει το Κυπριακό, ύστερα από 8 χρόνια στασιμότητας.

Συσχετισμοί

Το σκηνικό στην Τουρκοκυπριακή Κοινότητα έχει σχεδόν διαμορφωθεί. Τρία συντηρητικά κόμματα που τώρα ασκούν τη διοίκηση, το Κόμμα Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ), το Κόμμα Αναγέννησης (Κ.Α.) και το Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΗΚΟ) ανακοίνωσαν (2/6) ότι στηρίζουν την υποψηφιότητα Τατάρ. Το αριστερό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (ΡΤΚ), άλλες κεντροαριστερές δυνάμεις, αλλά και μετριοπαθείς δεξιοί θα συνταχθούν με τον Ερχιουρμάν.

Ο Τατάρ μπήκε στον εκλογικό αγώνα ως «ανεξάρτητος» με φανερή πρόθεση να πολώσει το κλίμα, ταξινομώντας τους ψηφοφόρους ως υποστηρικτές «της πατρίδας (Τουρκίας)» από τη μια και «όσους θέλουν ομοσπονδία» από την άλλη. Απευθύνεται στο ακροατήριό του με το εξής βασικό επιχείρημα (ΚΥΠΕ, 3/6): «Μετά το Σχέδιο Ανάν, μετά το Κραν Μοντανά, δεν έχει μείνει τίποτα να συζητήσουμε. Ο προηγούμενος Τουρκοκύπριος ηγέτης [Μ. Ακιντζί] παρέδωσε έναν χάρτη στο Κραν Μοντανά και προσέφερε «μηδέν στρατιώτες και μηδέν εγγυήσεις». Παρά ταύτα, ο Ελληνοκύπριος ηγέτης [Ν. Αναστασιάδης] αναποδογύρισε το τραπέζι. Τι περισσότερο μπορούμε να δώσουμε; Ως εκ τούτου, το βιβλίο της ομοσπονδίας είναι κλειστό».

Ο Ερχιουρμάν ηγείται του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που είναι προσανατολισμένο στην επίλυση με βάση τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) και τη σχετική αυτονομία των Τουρκοκυπρίων από την Τουρκία, αλλά θέλει να αποφύγει τριβές με την κυβέρνηση Ερντογάν. Μια «ουδέτερη» στάση της Τουρκίας τού επιτρέπει να απευθυνθεί σε πιο ευρύ ακροατήριο.

Η γραμμή Ερχιουρμάν

Τον Οκτώβριο ο Ερχιουρμάν καθόρισε τη γραμμή του για επανάληψη των συνομιλιών του ΟΗΕ, βάζοντας τέσσερις προϋποθέσεις: πρώτον, την αποδοχή της εκ περιτροπής προεδρίας και της αρχής της «μίας (τουρκοκυπριακής) ψήφου» στις εκτελεστικές αποφάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, δεύτερον, τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων από το σημείο που σταμάτησαν στο Κραν Μοντανά, τρίτον, τον καθορισμό χρονικού πλαισίου ολοκλήρωσής τους και τέταρτον, τη δέσμευση για μη επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς. Ζητά δηλαδή ο ΟΗΕ να διασφαλίσει ότι αν οι συνομιλίες καταρρεύσουν εξαιτίας της ελληνοκυπριακής ηγεσίας, το στάτους κβο να αλλάξει υπέρ των Τουρκοκυπρίων για να βγουν από τη διεθνή απομόνωση.

Ο ΟΗΕ έχει επίγνωση ότι η επανάληψη των συνομιλιών με βάση τις διακηρυγμένες θέσεις Τατάρ δεν θα είχε εύκολα συναινετικό αποτέλεσμα λόγω χάσματος θέσεων. Η εκλογή Ερχιουρμάν όμως θα αφαιρούσε αρκετά εμπόδια και θα ανάγκαζε όλα τα μέρη να εξετάσουν με περισσότερη ευελιξία τις επιλογές τους σε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις. Ο μετριοπαθής Τουρκοκύπριος πολιτικός δήλωσε χαρακτηριστικά (16/10): «Πιστεύουμε ότι αν πρόκειται να υπάρξει λύση, αυτή θα είναι μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Δεν αμφιβάλλουμε γι’ αυτό, αλλά θεωρούμε ότι πρέπει να αντλήσουμε μαθήματα από το παρελθόν, εξετάζοντας γιατί δεν έχουμε φτάσει σε αποτέλεσμα σε αυτό το πλαίσιο, και να διαμορφώσουμε την αρχιτεκτονική της διαδικασίας ανάλογα».

Μεθοδολογία

Η διαδικασία που προτείνει ο Ερχιουρμάν σε κάποιο βαθμό απηχεί και τις θέσεις Γκουτέρες. Ο γ.γ. θέλει να αποφύγει ατέρμονες συζητήσεις και ακόμα μια παταγώδη αποτυχία στο τέλος της θητείας του. Ο ΟΗΕ εφαρμόζει ένα σχήμα άτυπων διασκέψεων σε πενταμερή σύνθεση (2 Κοινότητες + 3 Εγγυήτριες). Η προσωπική απεσταλμένη του γ.γ., Μαρία Ανχελα Ολγκίν, βάζει σε προτεραιότητα δύο ουσιώδη κεφάλαια, την ασφάλεια και τον διαμοιρασμό εξουσίας με βάση την πολιτική ισότητα Ελληνοκυπρίων - Τουρκοκυπρίων. Αυτά κρίνει ότι καθορίζουν την έκβαση της προσπάθειας, αφού συμμετέχει η Τουρκία και έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο για την ασφάλεια. Αντίστοιχα αυτό το σχήμα μεταφέρει την ευθύνη στην ελληνοκυπριακή ηγεσία να τοποθετηθεί στα ζητήματα πολιτικής ισότητας (εκ περιτροπής προεδρία και μία ψήφος).

Ο Χριστοδουλίδης είναι πολύ διστακτικός να μπει κατευθείαν σε τέτοια διαπραγμάτευση. Με κάθε ευκαιρία προτείνει παράλληλες συναντήσεις στη Λευκωσία με τριμερή σύνθεση (2 Κύπριοι ηγέτες + ΟΗΕ). Εχει ανοίξει ξανά ζητήματα που ο ΟΗΕ κατέγραψε ως συγκλίσεις, δηλαδή επί της αρχής συμφωνημένα, όπως το περιουσιακό. Δεν αποσαφηνίζει τη θέση του στο θέμα της εκ περιτροπής προεδρίας και της μίας ψήφου που προς στιγμήν «κλείδωσαν» στο Κραν Μοντανά, αλλά ακολούθησε ναυάγιο.

Από το 2020, ο Τατάρ έκανε ολική αναδίπλωση, χτίζοντας την πολιτική για «δύο κράτη» που προέβαλλε η Τουρκία σε αντίδραση για το ναυάγιο του Κραν Μοντανά. Η Αγκυρα θεωρεί ανώφελη κάθε περαιτέρω διαπραγμάτευση για ομοσπονδία.

Απαιτητικός

Ο Ερχιουρμάν στέκει κριτικά έναντι της ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Επιμένει να ξεκαθαριστεί από την ελληνοκυπριακή ηγεσία η εκ περιτροπής προεδρία, υπογραμμίζοντας ότι «το ζήτημα της πολιτικής ισότητας βρίσκεται στον πυρήνα του προβλήματος». Ταυτόχρονα τονίζει την αρχή της «μίας ψήφου» (σε ένα 9μελές υπουργικό συμβούλιο με σύνθεση 6 - 3 Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων υπουργών, οι πλειοψηφικές αποφάσεις θα πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνουν μία τουρκοκυπριακή ψήφο): «Σε μια ομοσπονδία δεν μπορούν να ληφθούν αποφάσεις χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των Τουρκοκυπρίων».

Αλλά δεν αφήνει κανέναν να αμφιβάλλει για το τι επιδιώκει: «Η πρόταση Τατάρ για λύση δύο κρατών ή για “κυρίαρχη ισότητα” δεν είναι αποδεκτή από τη διεθνή κοινότητα. Εμείς πιστεύουμε ότι μια συνολική λύση μπορεί να επιτευχθεί μόνο στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ».

Τον Οκτώβριο δεν κρίνεται το τέλος της ακινησίας. Η εκλογή Ερχιουρμάν θα διευκολύνει την αναζήτηση μιας συναινετικής οδού για την κατάληξη του Κυπριακού. Η επανεκλογή Τατάρ μπορεί να σπρώξει τα πράγματα στα άκρα. Το νησί βιώνει συνθήκες ακήρυχτης διχοτόμησης, με συγκρουσιακά στοιχεία. Η ελληνοκυπριακή ηγεσία μπορεί να βλέπει με καχυποψία τον Ερχιουρμάν όταν ζητά, αυτή τη φορά, συνέπειες για όσους επιμένουν στο στάτους κβο. Οι συνέπειες είναι για τους Ελληνοκύπριους ήδη οδυνηρές. Μια επανεκλογή Τατάρ μπορεί να τις κάνει να εξελιχθούν ακόμα πιο βεβιασμένα.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου