Η διπλωματία της παραπλάνησης

Oι διαπραγματεύσεις με πρωτοβουλία του προέδρου Τραμπ για το μέλλον της Ουκρανίας προσλαμβάνουν κυνικό χαρακτήρα. Το σχέδιο αλλάζει το στάτους κβο με βάση το δίκαιο του ισχυρού και τη στρατιωτική βία. Πρόκειται για άλλο ένα ηχηρό σήμα κινδύνου για την Κύπρο.

Τι προβλέπει το σχέδιο Τραμπ; Ο πόλεμος να τερματιστεί με στεγανοποίηση της γραμμής κατάπαυσης του πυρός. Οι περιοχές όπου εισέβαλε η Ρωσία να παραμείνουν κάτω από τον δικό της έλεγχο. Η Κριμαία σβήνει οριστικά για το Κίεβο. Η υπόλοιπη Ουκρανία να μείνει ουδέτερο έδαφος. Οι Ουκρανοί να ελπίζουν σε εγγυήσεις που θα προσφέρει η πολυεθνική ειρηνευτική δύναμη με ευρωπαϊκά κράτη.

Αν το σχέδιο γίνει αποδεκτό, μια νέα μορφή «ασφάλειας» θα εδραιωθεί.

Η Κύπρος έχει κάθε λόγο να σκεφτεί διαφορετικά γιατί τα γεγονότα τρέχουν. Δεν είναι μακριά από το να καταλήξει όπως η Ουκρανία, ακολουθώντας τη δική της μακρόσυρτη οδυνηρή διαδρομή από το ’74.

Συμμαχία προθύμων

Η στάση του Τραμπ έναντι της Ευρώπης και ο απευθείας διακανονισμός με τη Ρωσία δημιουργούν μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα. Τα επόμενα χρόνια θα επηρεάσει βαθιά το οικοδόμημα ενοποίησης της Ε.Ε. Η Ρωσία του Πούτιν βγαίνει νικητής, αλλά η σχέση της με την Ε.Ε. δεν θα μείνει ποτέ η ίδια.

Η Ε.Ε. προχωρά με τη δική της αρχιτεκτονική ασφάλειας. Αργησε και θα πάρει χρόνο. Θα εξετάσει και την ανάγκη να γίνει πιο ευέλικτη με εκείνους που είναι πρόθυμοι και μπορούν. Στην ασφάλεια η «συμμαχία των προθύμων» ήδη σχηματοποιείται. Συμπράττουν ισχυρά κράτη μέλη της Ε.Ε. και μέλη του ΝΑΤΟ όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Τουρκία και η Νορβηγία.

Η Κύπρος παρακολουθεί τις συζητήσεις στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Το δικό της διακύβευμα, που αφορά επίσης την ασφάλεια, είναι ταυτόσημο με τη συνολική επίλυση του Κυπριακού και πτυχές μιας στρατηγικής συμφωνίας που έμειναν σε εκκρεμότητα πριν από 8 χρόνια –το γνωστό πλαίσιο Γκουτέρες. Στα δύο από τα έξι σημεία του το πλαίσιο προβλέπει αλλαγή του συστήματος εγγυήσεων, άρση του μονομερούς δικαιώματος επέμβασης και αποχώρηση των στρατευμάτων.

Παράγοντες «ισχύος»

Η παρούσα συγκυρία με την Ουκρανία θέτει στην κυπριακή ηγεσία το κεντρικό ζητούμενο: ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος η Κύπρος να φέρει ξανά μπροστά τη διαδικασία επίλυσης του ΟΗΕ και να τη διασυνδέσει με τις διεργασίες στην Ε.Ε.;

Ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης όμως κοιτάζει αλλού, ψάχνει για κάτι άλλο. Δηλώνει -στο πασχαλινό διάγγελμα (19/4)- ότι παρακολουθεί «το διεθνές σκηνικό, όπως διαμορφώνεται, με γεωπολιτικές και οικονομικές αναταράξεις με σύνεση, σοβαρότητα και συνεχή προσπάθεια για ενίσχυση όλων των παραγόντων ισχύος του κράτους μας».

Ποιοι είναι οι «παράγοντες ισχύος»; Η φράση είναι μάλλον παραπλανητική γιατί παραπέμπει σε άλλα μεγέθη που δεν αντιστοιχούν στις κυπριακές δυνατότητες. Υπονοεί την περαιτέρω ανάπτυξη της σχέσης που διαμόρφωσε η κυπριακή κυβέρνηση με τον Νετανιάχου. Η λογική «ισχύος» είναι υποτίθεται η συμμαχία με το Ισραήλ και το εβραϊκό λόμπι που στηρίζει τον Νετανιάχου, ώστε η Κύπρος να έχει την εύνοια του Τραμπ. Ο δε απώτερος στόχος είναι η δημιουργία «αντίβαρου» στον αυξημένο γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας.

Είναι αυτή η πολιτική εφικτή ή άλλη μια αυταπάτη;

Στον Νετανιάχου

Ο Χριστοδουλίδης ετοιμάζεται να ταξιδέψει στο Ισραήλ στις 4 Μαΐου για να συναντηθεί με τον Μπενιαμίν Νετανιάχου. Το ίδιο έπραξε και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης (30/3). Οι τρεις ηγέτες θα οργανώσουν εκεί τριμερή συνάντηση κορυφής στα μέσα του μηνός. Ο Νετανιάχου τούς υποδέχεται με περισσή χαρά, αφού ο ίδιος δεν μπορεί να ταξιδέψει. Βρίσκεται σε «καραντίνα» γιατί το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) έχει εκδώσει ένταλμα σύλληψής του για εγκλήματα πολέμου στη Γάζα.

Η σύμπλευση -τώρα ταύτιση με τον Νετανιάχου- έχει παρελθόν τουλάχιστον 10 χρόνων. Κατά σύμπτωση χρησιμοποιείται και αποκτά ένταση όποτε παρατηρείται στασιμότητα στο Κυπριακό και στα ελληνοτουρκικά. Συνήθως συνοδεύεται με επαναλαμβανόμενες διακηρύξεις. Τον Ιανουάριο του 2020 μια ανάλογη τριμερής στην Αθήνα ολοκληρώθηκε με την πανηγυρική υπογραφή διακρατικής συμφωνίας για τον υποθαλάσσιο αγωγό East Med. Ο «αγωγός-όνειρο» ακυρώθηκε έναν χρόνο μετά. Οι Κύπριοι αρχιτέκτονες -τότε ήταν ο Νίκος Αναστασιάδης πρόεδρος και ο Χριστοδουλίδης ΥΠΕΞ- σιωπούν.

Τώρα παίρνει σειρά ένα άλλο μεγαλόπνοο σχέδιο, το ηλεκτρικό καλώδιο GSI για τη διασύνδεση του Ισραήλ με την Κύπρο και την Κρήτη. Λόγω αυξημένου γεωπολιτικού ρίσκου -η Τουρκία αντιδρά- και αυτό το έργο σταμάτησε. Μήπως εκτιμά κανείς βάσιμα ότι το Ισραήλ θα αναλάβει το ρίσκο και θα σταθεί απέναντι στην Τουρκία στην ανατολική Μεσόγειο; Το σίγουρο όμως είναι ότι ο Νετανιάχου βολεύεται με μια συνεχή… αναστάτωση στις θάλασσες για να διασπάσει την προσοχή της Αγκυρας από τη Συρία. Μήπως τότε θα αναλάβει το ρίσκο ο Τραμπ; Προ ημερών ο Νετανιάχου υπέστη ψυχρολουσία όταν ο Τραμπ αρνήθηκε να τον στηρίξει στη διένεξή του με την Τουρκία για την επιρροή στη Συρία.

Εκτός τόπου

Η στρατηγική της Κύπρου πάσχει σοβαρά και με την πάροδο του χρόνου χάνει επαφή με την πραγματικότητα. Κατά καιρούς και η ελληνική διπλωματία εμφανίζει δείγματα μιμητισμού. Αντί οι δύο χώρες να έχουν κέντρο βάρους της διπλωματίας τους την Ε.Ε., της οποίας είναι και κράτη-μέλη, επιχειρούν να δημιουργήσουν άξονες για να αντισταθμίσουν την επιρροή της Τουρκίας. Στο τέλος μένουν με λιγότερες δυνατότητες και άδεια χέρια (East Med). Σπαταλούν άστοχα δυνάμεις και χάνουν το πλεονέκτημα της πρωτοβουλίας στην Ε.Ε., όπου δεν κατάφεραν τίποτε ουσιώδες για να λύσουν τα προβλήματά τους εδώ και 20 χρόνια.

Κι όμως η Κύπρος μπορεί να αποφύγει την τύχη της Ουκρανίας. Δεν βρίσκεται στο μεταίχμιο δύο κόσμων (Ρωσία - Ευρώπη). Με την ένταξή της στην Ε.Ε. βγήκε από τη μέγκενη. Η Τουρκία είναι μέρος του μπλοκ της Δύσης και ενδιαφέρεται να προσεγγίσει την Ε.Ε. Η Ε.Ε επίσης θέλει προνομιακές σχέσεις με την Αγκυρα. Οι λύσεις που βρίσκονται στο τραπέζι του ΟΗΕ είναι για τους Κυπρίους εντός του αποδεκτού πλαισίου και για την Ε.Ε. Αυτό που για 20 χρόνια απουσιάζει είναι η βούληση και η ευρηματική διπλωματία για να διαμορφωθούν οι όροι σύμπραξης με την Τουρκία κι όχι ο αποκλεισμός της.

Αντί ο Χριστοδουλίδης να εργαστεί σε αυτά τα πεδία στην Ε.Ε., που ευνοούν την Κύπρο, κάνει άλλες επιλογές. Γι’ αυτές κρίνεται, όπως και ο προκάτοχός του, αν βοηθούν ή υπονομεύουν την επίλυση.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου