Ο «αναδυόμενος ρόλος» της Ε.Ε.

Στο πλαίσιο αυτό, οι μεγάλοι χρηματοοικονομικοί θεσμοί, όπως οι κεντρικές τράπεζες, ενώ συχνά παρεμβαίνουν για να «σώσουν» την καπιταλιστική οικονομία από τον ασταθή χαρακτήρα της, δημιουργούν ταυτόχρονα αυξημένο «ηθικό κίνδυνο». Είναι δηλαδή δυνατόν η «σωτήρια» παρέμβασή τους να «ξυπνήσει» στους πληβείους «επιθυμίες και αιτήματα».

Ο χρηματοοικονομικός βρόχος

Ετσι και στην περίπτωση της κήρυξης του δασμολογικού πολέμου από το επιτελείο του Τραμπ: ένα άκρως επιθετικό εμπορικό μέτρο «ξύπνησε» ένα χρηματοοικονομικό κανάλι-βρόχο. Το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου των ΗΠΑ είναι περίπου το 4% του ΑΕΠ τους. Και το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: Αρκεί ένα μέτρο που αφορά μόνο ένα μικρό ποσοστό του ΑΕΠ των ΗΠΑ (βέβαια αυτό το ΑΕΠ είναι περίπου το 25% της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά αυτό είναι μια άλλη κουβέντα) να φέρει τέτοια αναστάτωση; Αρκεί, διότι φαίνεται ότι αποτέλεσε ένα σοκ πολιτικής με ανεπανάληπτη ευρύτητα που αφορούσε οριζόντια όλους τους παραγωγικούς κλάδους, όλων των εμπορικών παρτενέρ των ΗΠΑ. Η ευρύτητα του πολιτικού - εμπορικού μέτρου των δασμών και ο τρόπος που επιβλήθηκε κατανοήθηκαν από τις αγορές σαν decoupling (αποσύνδεση) της αμερικανικής οικονομίας από τον υπόλοιπο κόσμο.

Η συνήθης δασμολογική πολιτική ανατιμά το νόμισμα της χώρας που επιβάλλει τους δασμούς. Αυτό είχε συμβεί όταν κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ, το διάστημα 2018-2019, είχαν επιβληθεί στοχευμένοι δασμοί στην Κίνα. Τώρα όμως η ενεργοποίηση του χρηματοοικονομικού βρόχου οδήγησε τους επενδυτές σε μεγάλη και ξαφνική αναθεώρηση των προσδοκιών κερδοφορίας και παραγωγικότητας. Ακολούθησαν ευρύτατες πωλήσεις χρηματιστηριακών τίτλων αλλά και ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου, δηλαδή ξεπουλήθηκε αμερικανικό χρέος, με αποτέλεσμα το δολάριο να υποτιμηθεί.

Το χρέος των ΗΠΑ και το δολάριο

Η έκδοση χρέους σε δολάρια, δηλαδή τα ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου, θεωρούνται το ασφαλέστερο περιουσιακό στοιχείο στον πλανήτη και όλα τα χαρτοφυλάκια διατηρούν ένα ποσοστό τους σε αμερικανικά ομόλογα, ακριβώς γιατί επιζητούν ασφάλεια και άμεση ρευστοποίηση σε έκτακτες περιστάσεις. Ο ρόλος του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος σε συνδυασμό με την πλανητική παρουσία των ένοπλων δυνάμεων των ΗΠΑ έχουν οδηγήσει στην υπερβολική έκδοση αμερικανικού δημόσιου χρέους.

Μια από τις βραχυμεσοπρόθεσμες επιδιώξεις του δασμολογικού πολέμου ήταν η προσέλκυση νέων αγοραστών αμερικανικού χρέους και η πτώση των αποδόσεων των αμερικανικών ομολόγων (με χαμηλότερες αποδόσεις, το κόστος αναχρηματοδότησης του υπέρογκου αμερικανικού χρέους εξασφαλίζεται χωρίς να θίγεται το αξιόχρεο των ΗΠΑ). Το σχέδιο αυτό όμως όχι μόνο δεν πέτυχε αλλά προκλήθηκε το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή η φυγή από το δολάριο και τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα προς άλλους επενδυτικούς τίτλους, εκτός ΗΠΑ. Οπως πολύ εύστοχα το είπε ένας Αμερικανός σχολιαστής, «ξαφνικά όλος ο κόσμος συμπεριφέρεται στις ΗΠΑ σαν να είναι μια αναπτυσσόμενη χώρα».

Η φυγή κεφαλαίων όμως δεν σημαίνει ότι το δολάριο καταρρέει (όπως κατά καιρούς έχουν καταρρεύσει άλλα νομίσματα, π.χ. η αγγλική ή η τουρκική λίρα) και απαιτείται η άμεση παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας. Μάλλον πρόκειται για μια έξαρση του συναλλαγματικού κινδύνου, άγνωστης διάρκειας, που αντιμετωπίζει η κατοχή τίτλων σε δολάρια και που ίσως επηρεάσει τον αποθεματικό χαρακτήρα του δολαρίου μακροπρόθεσμα.

Αρκετοί αναλυτές έχουν επισημάνει ότι η επιθυμία κατοχής αμερικανικών τίτλων του Δημοσίου επηρεάζεται από τον γεωοικονομικό κατακερματισμό του κόσμου.

Η επιθετική δασμολογική πολιτική του Τραμπ επέτεινε τη γενική αίσθηση ότι ζούμε σε ένα πολυπολικό οικονομικό σύστημα και ότι είναι αδύνατον για μια οικονομία που είναι εκδότρια του αποθεματικού νομίσματος να στοχεύει ταυτόχρονα στην παγκόσμια οικονομική και συναλλακτική σταθερότητα και στους δικούς της ιδιαίτερους στόχους. Με άλλα λόγια, δεν θα έπρεπε η ασφάλεια των διεθνών συναλλαγών να εναπόκειται στη συσσώρευση χρέους από μια χώρα, όσο μεγάλη οικονομική δύναμη και αν είναι αυτή.

Ο «αναδυόμενος» ρόλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης

Σε έναν κατακερματισμένο κόσμο, για μεγαλύτερη ασφάλεια, θα έπρεπε ίσως περισσότερα νομίσματα να στηρίξουν τον όγκο της παγκόσμιας ρευστότητας. Και εδώ αρχίζει και αναδεικνύεται ο νέος, πιθανολογούμενος, ρόλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ευρώ και μια νέα αφήγηση που θα «παίξει» στους ευρωπαϊκούς κύκλους εξουσίας το επόμενο διάστημα. Η «ελληνική» κρίση αλλά και η «λύση» της αποκάλυψαν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν αποτελεί μια υπερκρατική οντότητα με προβλήματα αρχιτεκτονικής και δημοκρατικά κενά, ούτε αποτελεί μια ένωση μεταβιβάσεων από τις πλουσιότερες στις φτωχότερες περιοχές της. Η Ευρωπαϊκή Ενωση και πολύ περισσότερο η ευρωζώνη αποτελούν έναν διακρατικό μηχανισμό που εξαναγκάζει όλα τα κράτη-μέλη να συντονίζονται και να αλληλοεξαρτώνται για τη διατήρηση της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής τάξης.

Η διατήρηση της σκληρής στάσης απέναντι στη Ρωσία, παρά την αλλαγή της πολιτικής και στρατιωτικής τακτικής των ΗΠΑ, έρχεται να προστεθεί σαν ένα νέο στοιχείο στον συντονιστικό μηχανισμό που προέκυψε από την αντιμετώπιση της «ελληνικής κρίσης», της κρίσης του ευρώ και της κρίσης της πανδημίας. Η νέα έκδοση κοινού χρέους θα γίνει για να χρηματοδοτήσει ένα νέο «δημόσιο αγαθό», την ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια, και να αφήσει τα περιθώρια στο δολάριο να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της αμερικανικής οικονομίας.

Μέχρι τώρα, η ανυπαρξία ευρωπαϊκής κεφαλαιαγοράς και ο κατακερματισμός των τραπεζικών συστημάτων δεν επέτρεπαν στο ευρώ να αποκτήσει τον χαρακτήρα συμπληρωματικού αποθεματικού νομίσματος. Φαίνεται ήρθε η ώρα για τον επαρκή όγκο ενός νέου ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου που θα συνυπάρχει με τα ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου. Και φυσικά ο συντονισμός της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής τάξης, με μια νέα λιτότητα σε νέα βάση,θα συνδράμει στην αποτροπή της δημιουργίας «ηθικού κινδύνου».

Αραγε η ευρωπαϊκή Κεντροαριστερά πώς βλέπει τη νέα διαμορφούμενη κατάσταση; Θα είναι αντίθετη ή θα συμφωνήσει ότι παρουσιάζεται μια νέα ευκαιρία στην Ευρώπη για να ανακάμψει; Στοιχηματίζουμε ότι θα συμβάλει στην «προοδευτική» πολιτικοποίηση του πιθανολογούμενου νέου ρόλου του ευρώ και της στρατιωτικής άμυνας.

Η υπόλοιπη Αριστερά, και δη η ριζοσπαστική, τι λέει;