Βαδίζοντας προς την πενταμερή

Εν μέσω γεωπολιτικών αναταράξεων στις ευρωατλαντικές σχέσεις, στο Ουκρανικό και στη Μέση Ανατολή, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έστειλε στο τρίγωνο Λευκωσία - Αθήνα - Αγκυρα (10-13 Φεβρουαρίου) την πιο στενή συνεργάτιδά του Ρόζμαρι Ντι Κάρλο για να προετοιμάσει άτυπη πενταμερή για το Κυπριακό. Η αναζωογόνηση της πρωτοβουλίας του ΟΗΕ ξαφνιάζει! Επί 8 χρόνια δεν υπάρχει καμία χειροπιαστή προοπτική για το νησί, αλλά ο ΟΗΕ τελικά αποφάσισε να προχωρήσει στη σύγκλιση της Πενταμερούς (Ε/κ, Τ/κ, 3 Εγγυήτριες Δυνάμεις) στη Γενεύη στα μέσα Μαρτίου. Σε έναν τόσο απρόβλεπτο κόσμο, βυθισμένο σε συγκρούσεις, γιατί επιμένει ο Γκουτέρες με τους Κυπρίους;

Οι εξελίξεις στις ευρωατλαντικές σχέσεις μετά το τηλεφώνημα Τραμπ - Πούτιν (11/2) για την Ουκρανία υπενθυμίζουν στην κυπριακή ηγεσία ότι τίποτα δεν μπορεί να προβλέψει και να υπολογίζει για το μέλλον, αν δεν στραφεί αμέσως και αποφασιστικά στην επίλυση του Κυπριακού. Θεμελιακές αρχές του διεθνούς δικαίου εξανεμίζονται σε μερικά λεπτά. Αν αυτό ισχύει για τωρινές συρράξεις, δεν θα εφαρμοστεί κάποια στιγμή σε μακροχρόνιες παγωμένες διενέξεις; Το παιχνίδι με τον χρόνο κάποια στιγμή τελειώνει...

Η κυπριακή ηγεσία συνήλθε ξανά (14/2) σε ακόμα μία από τις αμέτρητες, ανούσιες συναντήσεις των πολιτικών αρχηγών (Εθνικό Συμβούλιο). Τους επόμενους μήνες, όμως, ο Κύπριος πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης θα χρειαστεί να κάνει κάτι πολύ περισσότερο για να αποδείξει ότι εφαρμόζει στρατηγική λύσης. Ο ΟΗΕ έχει θέσει τις καθορισμένες από το Συμβούλιο Ασφαλείας συντεταγμένες για την επανένωση της νήσου και η ευθύνη είναι πλέον στην κυπριακή ηγεσία, αν θα αξιοποιήσει τις δυνατότητες που έχει εντός Ε.Ε. για να γίνει φυσιολογικό κράτος-μέλος της – το μόνο αγκυροβόλιο που τη σταθεροποιεί στον διεθνή άναρχο κόσμο.

Για να το κάνει, όμως, πρέπει να δώσει τέλος στις υπεκφυγές και να αναζητήσει αμοιβαία συμφέρουσες λύσεις. Αφενός να εξετάσει πώς θα αμβλύνει την αντιπαραθετική στάση της Τουρκίας και αφετέρου να εντάξει συμπεριληπτικές πολιτικές για την Τουρκοκυπριακή Κοινότητα. Τίποτα από τα δύο δεν κάνει μέχρι στιγμής.

Παρασκήνιο

Ο Γκουτέρες προέτρεψε τον πρόεδρο Ν. Χριστοδουλίδη και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ε. Τατάρ να σκεφτούν το μέλλον της Κύπρου. Ο σκοπός του είναι να κινήσει τη διαδικασία για επίσημες διαπραγματεύσεις στη βάση ενός καταληκτικού ορίζοντα. Μετά την Πενταμερή, αναμένεται μια ανάπαυλα γιατί μεσολαβούν εκλογές ανάμεσα στην Τουρκοκυπριακή Κοινότητα που θα κρίνουν το μέλλον του Τατάρ.

Η Ντι Κάρλο άκουσε τον Χριστοδουλίδη και τον Τατάρ να προβάλλουν διάφορες αιτιάσεις με πρόδηλο σκοπό να αρχίσουν μεν συνομιλίες, αλλά να μην παγιδευτούν στη διαπραγμάτευση που επιζητεί ο ΟΗΕ «προσανατολισμένη στο αποτέλεσμα». Η παρασκηνιακή συζήτηση, όμως, δεν διεξάγεται στο κενό. Σχετίζεται με το υλικό που επεξεργάζεται ο ΟΗΕ που έχει και την εμπειρία της προηγούμενης φάσης (2017, Κραν Μοντανά).

Τώρα η μεσολάβηση εστιάζει σε δύο πτυχές του Κυπριακού, πάνω στις οποίες αναζητείται κοινό έδαφος για να ξεμπλοκαριστεί η διαπραγμάτευση: πρώτον, την εφαρμογή της κυριαρχίας στο πλαίσιο ομοσπονδιακής επανένωσης, θέμα που άνοιξε ξανά ο Τατάρ για «κυριαρχική ισότητα». Το ζήτημα είναι η αυτονομία της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας να μην παραβιάζει τη διεθνή προσωπικότητα και τη συμμετοχή της Κύπρου στην Ε.Ε. ως ένα κράτος. Δεύτερον, την εφαρμογή της πολιτικής ισότητας των δύο Κοινοτήτων, εκ περιτροπής προεδρία, και της αποτελεσματικής συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων στη λήψη αποφάσεων – καθοριστική η μία ψήφος των Τουρκοκυπρίων για να σχηματιστεί ειδική πλειοψηφία. Οσο ο Τατάρ «στρογγυλεύει» τις θέσεις του στην πρώτη πτυχή –και το κάνει με καθοδήγηση της Τουρκίας– άλλο τόσο αυξάνει η πίεση στον Χριστοδουλίδη να ξεκαθαρίσει τη δική του θέση στη δεύτερη.

Παιχνίδια

Με βάση τις δημόσιες τοποθετήσεις τους, οι δύο παίζουν ολοφάνερα με τον χρόνο και τις διαδικασίες για να μη χρεωθούν ένα νέο αδιέξοδο. Ο Κύπριος πρόεδρος διατείνεται ότι καταθέτει προτάσεις και αφήνει να νοηθεί ότι αναμένει απαντήσεις κατευθείαν από την Τουρκία. «Το τι είναι σημαντικό είναι να δούμε τα αποτελέσματα της συνάντησης [της Ντι Κάρλο] στην Τουρκία. Εκεί βρίσκεται το κλειδί...», δήλωσε (13/2) ο Χριστοδουλίδης προσδιορίζοντας σε πέντε τον αριθμό των προτάσεων που κατέθεσε.

Κανείς δεν γνωρίζει τι αφορούν οι πέντε προτάσεις, αν σχετίζονται με το αντικείμενο που πραγματεύεται ο ΟΗΕ ή εισάγουν άλλα ζητήματα. Οι αναφορές που κάνει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Κ. Λετυμπιώτης (10/2) προκαλούν περισσότερη σύγχυση: «[ο Χριστοδουλίδης υπέβαλε] συγκεκριμένες προτάσεις στην Ντι Κάρλο και υπογράμμισε τη σημασία στη διαδικασία να προηγηθεί η συζήτηση και η σύνταξη της δομής...» (sic).

Η Ντι Κάρλο ταξίδεψε στην Αθήνα, όπου ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης επιβεβαίωσε τη στήριξή του. Αλλά στην ουσία των διαπραγματεύσεων, είναι γνωστό ότι η ελληνική κυβέρνηση περιορίζεται μόνο σε νουθεσίες προς τη Λευκωσία. Στην Αγκυρα η Ντι Κάρλο συναντήθηκε με τον υπηρεσιακό ΥΦΥΠΕΞ Μεχμέτ Κεμάλ Μποζάι, ο οποίος εξέφρασε την ετοιμότητα της τουρκικής διπλωματίας «να κάνει εποικοδομητική συνεισφορά» στην Πενταμερή, σύμφωνα με τουρκική πηγή (13/2).

Η ευθύνη των Κυπρίων

O γενικός γραμματέας έχει πλήρη εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας (ψήφισμα 31/1) να αναπτύξει τις υπηρεσίες του, επιβεβαιώνοντας «τον πρωταρχικό ρόλο του ΟΗΕ στην υποστήριξη των μερών για να πάρουν το νησί από τη διένεξη και διαίρεση σε μια συνολική και βιώσιμη διευθέτηση με την αίσθηση του επείγοντος». Αλλά «η ευθύνη για την εξεύρεση λύσης παραμένει κυρίως στους ίδιους τους Κυπρίους», σημειώνεται στο ψήφισμα. Η Ντι Κάρλο διαπίστωσε, όμως, από πρώτο χέρι, ότι οι δύο Κύπριοι ηγέτες αδυνατούν να πράξουν το ελάχιστο –το άνοιγμα ενός οδοφράγματος– για να αποδείξει ο καθένας ότι διαθέτει την πολιτική βούληση και αξιοποιεί την οδό της συνεργασίας και συμφιλίωσης με την άλλη Κοινότητα.

Η στασιμότητα υπήρξε επί χρόνια το πιο βολικό επίστρωμα για την ηγεσία των Κυπρίων και ο Χριστοδουλίδης, παρά τα πολλά λόγια, δεν έδειξε να κάνει κάτι διαφορετικό από τον προκάτοχό του Νίκο Αναστασιάδη. Γι’ αυτό και στην τελευταία έκθεσή του (13/1, επίσημο έγγραφο του ΟΗΕ) γράφει ο Γκουτέρες για τη στάση Χριστοδουλίδη - Τατάρ: «το 2024 σηματοδότησε αρκετές ατυχείς επετείους στο νησί» και εκφράζει λύπη που «κατά την υπενθύμιση της τραγικής ιστορίας του νησιού, τα διχαστικά αφηγήματα στο νησί ήταν πιο δυνατά από τις φωνές ειρήνης».

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου