Αμήχανη δημοκρατία, εξουσία και λήθη

«Οπως αποδείχτηκε στον 20ό αιώνα, διά του νόμου και στο όνομα του λαού, μπορούν να γίνουν τα πάντα. Οι κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες, που πολλές φορές προκύπτουν τεχνητά από τους ίδιους τους εκλογικούς νόμους, μπορούν να γίνουν το ίδιο τυραννικές με έναν απολυταρχικό ηγεμόνα που εκδίδει διατάγματα». Αυτό γράφει ο Ιταλός φιλόσοφος Κάρλο Γκάλι, στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του «Η αμηχανία της Δημοκρατίας» (εκδόσεις Πόλις).

Και έχει απόλυτο δίκιο. Σήμερα ζούμε το φαινόμενο μιας «δικτατορίας με κοινοβουλευτικό μανδύα» ή, σαν παραλλαγή, έναν «κοινοβουλευτικό δεσποτισμό της κυβέρνησης και του υπουργικού συμβουλίου», όπως το χαρακτηρίζει ο Γκάλι.

Ο καπιταλισμός από τη φύση του δεν είναι δημοκρατικός. Ευνοεί τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, οι οποίες στις μέρες μας είναι μεγαλύτερες από ποτέ στην Ιστορία. Για παράδειγμα, δεν έχει ακουστεί άλλοτε ένας και μόνο άνθρωπος να είναι τρισεκατομμυριούχος (ο λόγος για τον Ιλον Μασκ φυσικά). Αυτά τα περιουσιακά στοιχεία τα διέθεταν μόνο ορισμένες επιχειρήσεις και ήταν πολύ περήφανες για την επιτυχία τους στο Χρηματιστήριο. Σήμερα είναι άφθονοι οι πολυδισεκατομμυριούχοι και αναμένεται μέχρι τα μέσα του αιώνα να γίνουν και τρισεκατομμυριούχοι. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο σε μία χώρα, στις ΗΠΑ, αλλά και σε πολλές άλλες. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Γάλλος μεγιστάνας Μπερνάρ Αρνό, ιδιοκτήτης της LVMH –που φιλοξενεί περίπου 75 μάρκες, συμπεριλαμβανομένων των Dior, Sephora και Tiffany & Co–, ξεπέρασε τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ της Meta (μητρικής του Facebook) και κατετάγη τρίτος στη λίστα του Forbes, με συνολική περιουσία 207 δισεκατομμύρια δολάρια. Μάλιστα τώρα σκέφτεται να μετακομίσει στις ΗΠΑ, λόγω του ότι η γαλλική κυβέρνηση σχεδιάζει στον νέο προϋπολογισμό να αυξήσει τη φορολογία στις μεγάλες επιχειρήσεις.

Ωστόσο, ο μεγάλος απών της νεωτερικής δημοκρατίας είναι ο λαός. Η νεωτερική δημοκρατία δεν μπορεί να είναι συμμετοχική, επειδή είναι αντιπροσωπευτική. Οπως λέει ο συγγραφέας, «για να υπάρξει δημοκρατία πρέπει επίσης να υπάρξει ένα πλήθος διάσπαρτων κοινωνικών συμφερόντων και δυνάμεων, ανεξάρτητων από την πολιτική εξουσία και ανεπηρέαστων απ’ αυτήν». Ομως ζούμε στην εποχή των μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων και των business friendly (φιλικών προς τις επιχειρήσεις) κυβερνήσεων.

Στα καθ’ ημάς η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι μία από αυτές τις κυβερνήσεις και, μάλιστα, υπέρ το δέον φιλική προς τις επιχειρήσεις. Δεν κάνει τίποτα εάν δεν εξυπηρετεί κάποιο ιδιωτικό συμφέρον: ιδιωτικοποιήσεις, απευθείας αναθέσεις, ξεπούλημα των «ασημικών» του Δημοσίου και πάει λέγοντας. Εφτασε να παραβιάσει το άρθρο 16 του Συντάγματος, για να δώσει την ευκαιρία στους ιδιώτες να ανοίξουν ιδιωτικά Πανεπιστήμια.

Ομως από την άλλη και οι πολίτες τι κάνουν; Τα συστημικά ΜΜΕ έχουν αναλάβει εργολαβικά το καθήκον να σπρώξουν τον κόσμο προς την ιδιώτευση. Ο πολίτης, κορεσμένος από εικόνες και στερημένος από κάθε ικανότητα κριτικής σκέψης, βυθίζεται σε ένα αιώνιο παρόν και παύει να ενδιαφέρεται για τα κοινά. Αυτή η ιδιώτευση είναι η παθολογική αδυναμία ενός Εγώ που γίνεται ετεροεξαρτώμενο.

Ευτυχώς, το τελευταίο διάστημα, με αφορμή και το έγκλημα των Τεμπών, κάτι δείχνει να έχει αλλάξει: εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες βγήκαν στους δρόμους –μεγάλο μέρος τους νεολαία– για να διεκδικήσουν «όχι στη λήθη». Για να μας θυμίσουν και πάλι τον αφορισμό του Μίλαν Κούντερα πως «ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη».