Ο συντομότερος δρόμος προς το χάος

Εν αρχή ην ο Τραμπ. Ή έτσι νομίζαμε, τουλάχιστον, διότι ίσως ο Τραμπ δεν ήταν πραγματικά η αρχή, ούτε καν ο Τραμπ του 2017 που έριξε λίγα χαστουκάκια στη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, για την ακρίβεια στη θεσμικά ρυθμισμένη παγκοσμιοποίηση, αυτή που εδώ και μερικές δεκαετίες, με πολιτικές αποφάσεις κυβερνήσεων και διακρατικών οργανισμών υπερ-ρύθμισε τους όρους απορρύθμισης των αγορών και των εθνικών οικονομιών υπέρ του κεφαλαίου και του έξυπνου χρήματος, με τις χιλιάδες μεταμορφώσεις τους.

Αυτή η ρυθμιζόμενη απορρύθμιση, που σήμερα υποτίθεται ότι τη διαλύει ο Τραμπ με τους δασμούς που επιβάλλει επιλεκτικά για την προστασία των «αμερικανικών κεφαλαίων» (μια στιγμή! Υπάρχει πια τέτοιο πράγμα; Υπάρχει αμερικανικό, γερμανικό ή ελληνικό κεφάλαιο;) αποδείχτηκε πόσο σικέ ήταν στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της κρίσης χρέους. Αν οι νεοφιλελεύθεροι εγκέφαλοι που διαβουκολούν τις οικονομίες του πλανήτη, ως κεντρικοί τραπεζίτες, πρωθυπουργοί, υπουργοί ή CEO πολυεθνικών ομίλων, ήταν νεοφιλελεύθεροι μέχρι μυελού οστέων, θα άφηναν να καταρρεύσει κάθε τράπεζα, κάθε επενδυτικό ταμείο, κάθε αρπακτικό κεφάλαιο, κάθε κρατικό θησαυροφυλάκιο που βρέθηκε με τα «σαπάκια» παράγωγα των επισφαλών στεγαστικών δανείων στα χέρια, σαν τον κατσικοκλέφτη με τη γίδα στην πλάτη. Αλλά δεν το έκαναν. Αφησαν να καούν μερικά ξερά, να αποκοπούν οι πιο αδύναμοι κρίκοι –φυσικά κι η Ελλάδα ανάμεσά τους–, αλλά σε γενικές γραμμές έδρασαν συντονισμένα για τη σωτηρία του παγκόσμιου καπιταλισμού από τον ίδιο του τον εαυτό.

Τι ακριβώς ένωσε σε αυτή την επιχείρηση αυτοδιάσωσης τους αφοσιωμένους οπαδούς της πλήρους απορρύθμισης; Μα φυσικά η ρύθμιση. Η ρύθμιση της νομισματικής πολιτικής, των τιμών, της αξίας των περιουσιακών στοιχείων, των μισθών, των εισοδημάτων, των δημοσιονομικών πολιτικών. Σιγά μην άφηναν να κάνουν τη δουλειά οι αγορές, σιγά μην πίστεψαν ποτέ στη μεταφυσική ικανότητα της αγοράς να φέρνει ξανά την ισορροπία. Ολα τα ρύθμισαν. Από το πόσο θα αποδυναμωθούν οι μισθοί και τα συνδικάτα, μέχρι το ποιοι θα κυβερνούν στα ημι-χρεοκοπημένα «προτεκτοράτα» της ευρωζώνης.

Κι αυτό το επανέλαβαν κι άλλες φορές, πρώτα με την πανδημία στη διάρκεια της οποίας επανεγκατέστησαν το κράτος στον θρόνο της οικονομίας, βάζοντας την αγορά για αρκετό διάστημα στη βαθιά κατάψυξη, κι έπειτα με την πληθωριστική έκρηξη, οπότε οι κεντρικοί τραπεζίτες πήραν ξανά το μαγικό ραβδάκι των επιτοκίων κι έκαναν τα δικά τους.

Τέλος πάντων, τα θυμίζω αυτά τα σχετικώς πρόσφατα για να υπογραμμίσω ότι ακόμα και στο πλαίσιο της ρυθμιζόμενης απορρύθμισης των οικονομιών των τελευταίων δεκαετιών, όπου ζητούμενο ήταν να περιοριστούν στο ελάχιστο τα εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων, αγαθών, υπηρεσιών –όσο καταστροφική κι αν ήταν αυτή η ελευθερία για ολόκληρες χώρες, κοινωνίες, έθνη–, κάποιοι ελάχιστοι κανόνες υπήρχαν. Υπήρχαν ρήτρες διαφυγής, σειρήνες συναγερμού, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Υπήρχαν όργανα συντονισμού του παγκόσμιου καπιταλισμού, θεσμοί συνεννόησης των υπερδυνάμεων G7, G8, G20 και πάει λέγοντας, υπήρχαν διεθνείς οργανισμοί, φόρουμ διαλόγου και «διεθνείς» των τραπεζών, των χρηματιστηρίων, των βιομηχανιών, της ναυτιλίας, των μεταφορών, του εμπορίου. Υπήρχε, δηλαδή, μια ελάχιστη δόση ορθολογισμού που απέτρεπε μετωπικές συγκρούσεις και επέτρεπε διαχείριση των κρίσεων. (Το γεγονός ότι από αυτή τη διαχείριση κρίσεων κάθε φορά οι εργαζόμενοι και οι υποτελείς τάξεις έβγαιναν πιο αποδυναμωμένοι είναι αυτονόητο, για καπιταλισμό μιλάμε, παγκοσμιοποιημένος ή εθνικός την ίδια δουλειά κάνει.)

Αυτό που κάνει τη διαφορά στη «δεύτερη φορά Τραμπ» δεν είναι απλώς η αμφισβήτηση κάποιων ελάχιστων κανόνων στις παγκόσμιες συναλλαγές και στις διεθνείς σχέσεις, αλλά η απόπειρα κατάλυσης κάθε έννοιας διεθνούς συστήματος, με ΟΗΕ, ΠΟΥ, ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, G7, διεθνές δίκαιο, διεθνείς συμφωνίες, διεθνή δικαστήρια, διαιτησίες, δίκαιο πολέμου, προστασία προσφύγων, αιχμαλώτων. Πολλοί πίστευαν (πιστεύαμε, θέλω να ομολογήσω, για να περιλάβω και τις δικές μου αντιλήψεις) ότι ένας βαθμός προστατευτισμού, με δασμολογικές ή άλλες παρεμφερείς πολιτικές, υποτιμήσεις ή υπερτιμήσεις νομισμάτων, είναι όρος επιβίωσης ιδιαίτερα για πιο μικρές και αδύναμες χώρες, σε ένα περιβάλλον μη αναστρέψιμης παγκοσμιοποίησης. Ο προστατευτισμός που εισάγει ο Τραμπ, όμως, ανεξάρτητα από το σε ποιον βαθμό εννοεί τις δασμολογικές και γεωπολιτικές απειλές του, είναι ο συντομότερος δρόμος προς το παγκόσμιο χάος.

Κι αυτό για δύο κυρίως λόγους:

Πρώτον, γιατί το δόγμα MAKE AMERICA GREAT AGAIN (MAGA) βάζει κάθε άλλη χώρα από τις 193 του ΟΗΕ στη θέση του πιθανού εχθρού των ΗΠΑ. Ολοι είναι εχθροί των ΗΠΑ απλώς γιατί υπάρχουν, γιατί ακολούθησαν ή υποτάχθηκαν στην απαίτηση των ίδιων των ΗΠΑ για πλήρη απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου. Οσοι κατάφεραν να γίνουν πλεονασματικός εμπορικός εταίρος της αυτοκρατορίας, την πάτησαν. Θα φάνε δασμούς μέχρι τελικής πτώσης.

Και δεύτερον, το χάος έρχεται ακόμη πιο κοντά, γιατί στην πράξη υποχρεώνονται όλοι οι εμπορικοί «εχθροί» των ΗΠΑ είτε να συρθούν σε διμερή διαπραγμάτευση, σε ένα παζάρι από το οποίο θα προκύψουν δεκάδες διαφορετικές δασμολογικές «ταρίφες», άρα ένας κόσμος με δεκάδες διαφορετικά μέτρα και σταθμά, σαν την κατακερματισμένη Ευρώπη των φεουδαρχών και των πριγκίπων, καθένας με το δικό του νόμισμα, το δικό του σύστημα μέτρησης, το δικό του μοντέλο φοροκλοπής. Είτε να απαντήσουν με δασμολογικά αντίποινα, πράγμα βεβαίως που οδηγεί στον ίδιο κατακερματισμό και στο ίδιο χάος (δείτε πώς τσίμπησε ο Πολωνός Τουσκ καλώντας σε «εξέγερση κατά της ρύθμισης». Πρακτικά, παραπέμπει σε ξήλωμα της μισής ευρωπαϊκής νομοθεσίας).

Πρακτικά, η διάλυση κάθε έννοιας διεθνούς συστήματος από τον Τραμπ, στο όνομα της προστασίας του αμερικανικού καπιταλισμού (αν υπάρχει τέτοιος) είναι μια επέκταση του απόλυτου ατομικισμού όπως τον κήρυττε η Θάτσερ, «δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο τα άτομα και οι οικογένειές τους». Ο κτηματομεσίτης πλανητάρχης θα το παράλλασσε ως εξής: «Δεν υπάρχει κόσμος, δεν υπάρχει διεθνής κοινότητα, υπάρχουν μόνο οι ΗΠΑ και οι εχθροί της».