Η μοιρασμένη Κύπρος στις σφαίρες επιρροής της Μέσης Ανατολής

Με την ανάληψη των καθηκόντων του, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ξεδιπλώνει την εξωτερική πολιτική του, προκαλώντας ακόμα περισσότερη αβεβαιότητα στην ταραχώδη Μέση Ανατολή. Αποκάλυψε στους δημοσιογράφους (26/1) την τηλεφωνική συνομιλία του με τον βασιλιά της Ιορδανίας: «Του είπα ότι θα ήθελα πολύ να πάρεις περισσότερους (Παλαιστινίους της Γάζας), γιατί κοιτάζω ολόκληρη τη Λωρίδα της Γάζας αυτή τη στιγμή και είναι ένα χάος, ένα πραγματικό χάος…».

Ο Τραμπ θα ήθελε τον εκτοπισμό των Παλαιστινίων από τη Γάζα, που είχε εξ αρχής στο μυαλό του και ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου. «Μιλάμε για ενάμισι εκατομμύριο ανθρώπους και καθαρίσαμε το θέμα», είπε κυνικά ο Τραμπ την ώρα που χιλιάδες εξαθλιωμένων κατοίκων της Γάζας επέστρεφαν στις ισοπεδωμένες πόλεις τους, με βάση τη συμφωνία εκεχειρίας.

Εργολάβος

Ο Τραμπ ήταν κάποτε εργολάβος ακινήτων - σχολιάζει το CNN: «Θα προτιμούσα να εμπλακώ με κάποια από τα αραβικά έθνη και να χτίσω κατοικίες σε μια διαφορετική τοποθεσία, όπου πιστεύω ότι θα μπορούσαν ίσως να ζήσουν ειρηνικά για αλλαγή…».

Τώρα ετοιμάζεται να υποδεχθεί στον Λευκό Οίκο (4/2) τον πρώτο ξένο ηγέτη που δεν είναι άλλος από τον Νετανιάχου. Ο σκληροπυρηνικός Ισραηλινός ηγέτης επέβαλε τους όρους του στην Ουάσινγκτον επί Τζο Μπάιντεν, παρέτεινε τον πόλεμο μέχρι την εκλογή Τραμπ και παράλληλα, συνεχίζει τον εσωτερικό αγώνα για την πολιτική επιβίωσή του - ποινική δίωξη για διαφθορά.

Οι Κύπριοι -όσοι έζησαν ή διάβασαν την ιστορία για την τραγική μοίρα τους στο διχοτομημένο νησί- κανονικά θα ανατρίχιαζαν, ακούγοντας εν έτει 2025 τον Τραμπ να μιλά με τόση χυδαιότητα. Στην Ευρώπη, βρέθηκαν ορισμένοι ηγέτες που αντέδρασαν. Οχι όμως και ο Κύπριος πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης, που αναζητεί κανάλια επικοινωνίας με τη νέα αμερικανική διοίκηση για να του δώσουν λίγη σημασία.

Στη Μέση Ανατολή, όμως, εξελίσσεται ήδη «βαριά γεωπολιτική διπλωματία» με δεύτερη πρωταγωνίστρια την Τουρκία. Την Κυριακή (26/1) ο Ιμπραχίμ Καλίν, επικεφαλής της τουρκικής ΜΙΤ και δεξί χέρι του προέδρου Ερντογάν, βρέθηκε ξανά στη Δαμασκό για συνομιλίες με τον νέο ηγέτη της Συρίας, Αχμέτ αλ Σάρα. Στο επίκεντρο είναι τα ζητήματα ασφάλειας, ο αφοπλισμός των κουρδικών δυνάμεων και η υπαγωγή τους στο ΥΠΑΜ της Συρίας.

Η Τουρκία ακολουθεί αξιοσημείωτα μεθοδική πολιτική με μικτή προσέγγιση, προβάλλοντας όχι μόνο τη στρατιωτική ισχύ της, όπως κάνει το Ισραήλ, αλλά και την πολιτική και οικονομική διείσδυσή της. Θέλει να καλύψει γρήγορα το κενό που άφησαν το Ιράν, η Ρωσία, ενώ διαπραγματεύεται με τις ΗΠΑ, αφού είναι πιθανόν ο Τραμπ να αποσύρει τελικά τους Αμερικανούς στρατιώτες από τη Συρία.

«Γιάλτα»

Ο γεωπολιτικός χάρτης στη Μέση Ανατολή άλλαξε δραματικά. Νέες ισορροπίες διαμορφώνονται και καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν το Ισραήλ και η Τουρκία. Μεταξύ τους φαίνεται να έχουν χαράξει «μίνι Γιάλτα»: Γάζα για το Ισραήλ, Συρία στο μεγαλύτερο μέρος της για την Τουρκία, ακολουθεί ο Λίβανος.

Από τον Οκτώβριο του 2023 και το τυφλό χτύπημα της Χαμάς, ο Κύπριος πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης ακολουθεί πολιτική σύμπλευσης με το στρατόπεδο του Ισραήλ και μέσω Νετανιάχου και εβραϊκού λόμπι απέκτησε ερείσματα στις ΗΠΑ. Ο Χριστοδουλίδης παρουσιάζει αυτή την πολιτική ως «ενίσχυση του διεθνούς αποτυπώματος» της Κύπρου και «της διεθνούς υπόστασής της» (29/1, ομιλία για τον ετήσιο προγραμματισμό 2025). Αναγιγνώσκει την αναδιάταξη των συμφερόντων στη Μέση Ανατολή ως ευκαιρία να κεφαλαιοποιήσει πάνω στη γεωγραφική θέση της Κύπρου για τις ανάγκες προστασίας του Ισραήλ, χωρίς να υπολογίζει όμως ότι πρόκειται για τεκτονικές μετακινήσεις.

Στο τέλος της διοίκησης Μπάιντεν, ο Χριστοδουλίδης εξασφάλισε την εύνοια του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, παραχωρεί αδιαφανώς ποικίλες διευκολύνσεις και προωθεί ως αντάλλαγμα την αναβάθμιση στρατιωτικών υποδομών (αεροπορική βάση - Πάφος, ναυτική βάση - Μαρί), καθώς και την περίληψη της Κύπρου σε αμερικανικό πρόγραμμα στρατιωτικού εξοπλισμού με προτεραιότητα βέβαια στα μη φονικά όπλα.

Με την εκλογή Τραμπ θέλει να συνεχίσει αυτή την προσέγγιση, αλλά τα ερωτήματα πολλαπλασιάζονται. Γιατί η Κύπρος να μπει σε αυτόν τον κυκεώνα; Μήπως κερδίζει για την προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού;

Στην πράξη, συμβαίνει το αντίθετο. Το «μοίρασμα» ρόλων και επιρροής που το Ισραήλ και η Τουρκία κάνουν με τις ΗΠΑ του Τραμπ στη Μέση Ανατολή, προκαλεί αντίστοιχη προβολή-προέκταση στο έδαφος της Κύπρου. Το ελεγχόμενο από την κυπριακή κυβέρνηση μέρος του νησιού υποτάσσεται στην εξυπηρέτηση του Ισραήλ, ενώ στο βόρειο, στην απουσία προοπτικής επίλυσης, τσιμεντώνεται ο πλήρης τουρκικός στρατιωτικός έλεγχος. Με άλλα ελατήρια, η Κύπρος ρίχνει νερό στον μύλο της δικής της διαίρεσης…

Ο Χριστοδουλίδης φαίνεται να μη ζυγίζει καθόλου το τεράστιο ρίσκο στο οποίο βάζει την Κύπρο. Οι προσπάθειες για επανεκκίνηση των συνομιλιών υπό τον ΟΗΕ καρκινοβατούν και οι δύο πλευρές στα μάτια του ΟΗΕ αδυνατούν να βρουν κοινή γλώσσα για να ανοίξουν ένα οδόφραγμα. Πόσο ακόμα να βρουν κοινό έδαφος για διαπραγματεύσεις για να καταλήξουν σε συνολική συμφωνία, αναπόσπαστο τμήμα της οποίας είναι η πτυχή της ασφάλειας. Μέχρι το 2017 στόχος ήταν μια νέα συνθήκη για αντικατάσταση της ξεπερασμένης Συνθήκης Εγγυήσεως του 1960 που προβλέπει μονομερή δικαιώματα επέμβασης των τριών δυνάμεων (Τουρκίας, Ελλάδας και Η.Β.) και η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων (Πλαίσιο Γκουτέρες σημεία 1 και 2). Η Κύπρος δεν έχει κανένα συμφέρον να επιβαρύνει αυτή τη συζήτηση με ζητήματα που εγείρονται σε σχέση με τη γεωπολιτική διαίρεση της Μέσης Ανατολής. Οχι μόνο θα περιπλέξει τις διαπραγματεύσεις, αλλά θα υπονομεύσει τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει η Ε.Ε. ως η κατ’ εξοχήν εγγύηση ασφάλειας για όλο το νησί και τους κατοίκους της με τα ήπια εργαλεία που διαθέτει.

Τα γεγονότα τρέχουν! Αν η Κύπρος συρθεί οριστικά στη νέα γεωπολιτική αναδιάταξη της Μέσης Ανατολής, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα έχει με το μέρος της τις ΗΠΑ, όπως διατείνεται ο Χριστοδουλίδης. Ο Τραμπ κάνει μονομερή πολιτική και κινείται σε άλλο επίπεδο. Εκτός από τον επιστήθιο φίλο του Νετανιάχου, μπορεί να συνεννοηθεί κάλλιστα και με τον φίλο του Ταγίπ Ερντογάν. Οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ στη Μέση Ανατολή μπορούν να γίνουν ξανά λειτουργικές και σε τέτοιου είδους υπέρτατα συμφέροντα, κανείς δεν θα σκεφτεί το συμφέρον της Κύπρου. Το τελευταίο άλλωστε είναι ευθύνη πρώτα της ηγεσίας της, όχι άλλων…

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου