Μπροστά στην έσχατη προσπάθεια για την Κύπρο

H ηγεσία της Κύπρου βρίσκεται το 2025 μπροστά στην έσχατη ευκαιρία να σπάσει το παρατεταμένο αδιέξοδο στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού. Ο γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, στις εκθέσεις του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας (Σ.Α.) αρχές Ιανουαρίου, «ακτινογραφεί» τη δυσμενή κατάσταση στο νησί και αξιολογεί τη στάση Χριστοδουλίδη - Τατάρ. Οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Ηδη μετρούν οκτώ χρόνια χωρίς διαπραγματεύσεις, η πιο μακρά στασιμότητα από ποτέ, καθώς πέρασαν 50 χρόνια από το 1974.

Τα γραπτά Γκουτέρες ηχούν ως προειδοποίηση για τον Κύπριο πρόεδρο και προκαλούν ερωτήματα για τις προθέσεις του: πράγματι εργάζεται για μια έσχατη προσπάθεια; Κατ’ αρχάς ο γενικός γραμματέας δεν αποκλείει την κήρυξη αδιεξόδου: «Καλώ τους Κυπρίους να κοιτάξουν με κριτική ματιά την πορεία προς τα εμπρός και να επικεντρωθούν στο μέλλον, προκειμένου να αποφευχθεί ένα διαρκές αδιέξοδο». Μπορεί να πνιγεί η προσπάθεια εν τη γενέσει της;

Προαπαιτούμενα

Χριστοδουλίδης και Τατάρ θα συναντηθούν τη Δευτέρα (20/1) στη Λευκωσία για το άνοιγμα νέων διόδων κατά μήκος της διαχωριστικής γραμμής. Το ζήτημα νέων διόδων έχει εξελιχθεί σε προαπαιτούμενο για να οριστικοποιηθεί η άτυπη διευρυμένη συνάντηση υπό τον ΟΗΕ τον Μάρτιο (Πενταμερής - ε/κ, τ/κ, 3 εγγυήτριες). Γράφει ο Γκουτέρες στην έκθεσή του: «Μια συμφωνία για τα σημεία διέλευσης θα αποτελούσε σημαντικό μήνυμα πολιτικής βούλησης, ενόψει οποιασδήποτε συνάντησης ευρύτερης μορφής…» Θα μεσολαβήσει τον Φεβρουάριο επίσκεψη στην Κύπρο της αναπληρώτριας γ.γ. του ΟΗΕ Ντι Κάρλο.

Ο Χριστοδουλίδης θέλει επανάληψη των διαπραγματεύσεων, αλλά ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. ζητούν επίμονα έμπρακτες κινήσεις οικοδόμησης εμπιστοσύνης για αναστροφή του κλίματος. Ο Κύπριος πρόεδρος βρέθηκε αναγκαστικά στη θέση να συζητά άνοιγμα οδοφραγμάτων, κάτι για το οποίο ουδέποτε έδωσε προτεραιότητα. Ομως, η άγονη παρέλευση οκτώ χρόνων δεν του δίνει περιθώριο. Ο ΟΗΕ θέτει πλέον ερωτήματα, όχι μόνο για την προοπτική επανένωσης, αλλά και για το τι θα γίνει με τις ζωές των απλών ανθρώπων που μένουν εγκλωβισμένοι στις επιλογές διαίρεσης των ηγεσιών τους.

Η ελληνοκυπριακή ηγεσία θεωρεί ότι δεν πρέπει να μπαίνει κάτω από πιέσεις από τη στιγμή που η ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας εμμένει σε «δύο κράτη». Αντίθετα, η τουρκοκυπριακή πλευρά επικαλείται την αποτυχία τόσων δεκαετιών και ζητά άρση της απομόνωσής της. Πάνω σε αυτό το μοτίβο, οι Χριστοδουλίδης και Τατάρ υπέβαλαν τις θέσεις τους στον ΟΗΕ –παραρτήματα στις εκθέσεις του γενικού γραμματέα– σε ένα συνεχές παιχνίδι αλληλοεπίρριψης ευθυνών.

Οδοφράγματα

Η τουρκοκυπριακή πλευρά θέλει να ανοίξει το οδόφραγμα Μιας Μηλιάς –ανατολικά της Λευκωσίας– για να διευκολύνει τις διελεύσεις, το εμπόριο, τα λεωφορεία και τα βαριά οχήματα. Ταυτόχρονα θέλει να προχωρήσουν οι διαδικασίες που πάγωσαν για ένα επιπρόσθετο σημείο διέλευσης στην Πύλα που βρίσκεται στη νεκρά ζώνη βορείως της Λάρνακας.

Ο Χριστοδουλίδης δεν απορρίπτει νέα σημεία διέλευσης, αλλά παραμένει επιφυλακτικός να προχωρήσει, αν δεν ανοίξουν άλλα οδοφράγματα που έχει υποδείξει στο Πυρόι (Μεσαορία). ή ακόμα και στα Κόκκινα (βόρεια ακτή), περιοχές που είναι χαρακτηρισμένες στρατιωτικές ζώνες από τον τουρκικό στρατό. Παρασκηνιακά ο Χριστοδουλίδης υποστηρίζει ότι τα σημεία διέλευσης «εξομαλύνουν» το στάτους κβο, «αφαιρούν τα κίνητρα» της τουρκοκυπριακής πλευράς για επίλυση και συνιστούν «παραχώρηση χωρίς αντάλλαγμα» προς τους Ελληνοκυπρίους.

Οι αξιώσεις «αμοιβαιότητας» δεν πείθουν τον Γκουτέρες, ο οποίος διαγιγνώσκει εύκολα τις σκοπιμότητές τους. Στην έκθεσή του αποδομεί πλήρως τη λογική τέτοιων προσκομμάτων και το κάνει όχι μόνο για τα σημεία διέλευσης, αλλά και για τους περιορισμούς στη διεξαγωγή εμπορίου. Γράφει συγκεκριμένα: «Ενθαρρύνω τους δύο ηγέτες να συνάψουν συμφωνία για τα σημεία διέλευσης χωρίς καθυστέρηση. Η εστίαση στο ενδονησιωτικό εμπόριο και η αύξηση των οικονομικών δεσμών είναι μέσο επανασύνδεσης των δύο κοινοτήτων που χωρίστηκαν για δεκαετίες. Ως εκ τούτου, εκφράζω τη λύπη μου για τα επίμονα εμπόδια στο εμπόριο με τον κανονισμό της Πράσινης Γραμμής. Προτρέπω αυτά τα εμπόδια να αντιμετωπιστούν με την αίσθηση του επείγοντος…»

Οι αναφορές αυτές είναι σαρωτικά επικριτικές κυρίως προς την κατεύθυνση του Χριστοδουλίδη, ασχέτως αν δεν τον κατονομάζει. Με τον ίδιο τρόπο, ο Γκουτέρες αδειάζει τον Χριστοδουλίδη για την αναβλητικότητα που δείχνει για επέκταση του πιο σημαντικού σημείου διέλευσης στον Αγιο Δομέτιο στη Λευκωσία, από όπου διεξάγεται περίπου το 60% των διελεύσεων: «Θα πρέπει να εξευρεθεί επαρκής χρηματοδότηση και τα μέρη θα πρέπει να προχωρήσουν γρήγορα με υλοποίηση του έργου…» γράφει ο γενικός γραμματέας.

Πίεση

Ο Χριστοδουλίδης θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη κατάσταση αν στο τέλος δεν ανοίξει κανένα οδόφραγμα, έχοντας συνεχώς μπροστά του τον ΟΗΕ και την Ε.Ε., που διαπνέονται από εντελώς διαφορετική φιλοσοφία για την ανάγκη δικοινοτικής συνεργασίας. Ο Χριστοδουλίδης, αλλά και ο Τατάρ, είναι επίσης στο στόχαστρο και για το γεγονός ότι δεν παρέχουν ουσιαστική στήριξη στη λειτουργία των τεχνικών επιτροπών που σχηματίστηκαν το 2008 (πολιτισμός, περιβάλλον, παιδεία, υγεία κ.λπ.) για προώθηση της συνεργασίας: «Είναι αξιέπαινο ότι συνεχίζουν να λειτουργούν παρά την απουσία ενεργών διαπραγματεύσεων. Η σημαντική συνεισφορά τους είναι συχνά άγνωστη. Υπάρχει απροθυμία (των ηγεσιών) να προβάλουν το έργο τους στο ευρύτερο κοινό. Καλώ τους ηγέτες να παράσχουν ισχυρότερη πολιτική στήριξη στο έργο των επιτροπών…»

Στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή όλοι εξακολουθούν να απορούν με τον Χριστοδουλίδη και τον Τατάρ γιατί δεν προχωρά η πρόταση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την κατασκευή ενός μεγάλου φωτοβολταϊκού πάρκου δικοινοτικής ωφέλειας στη νεκρά ζώνη.

Δύο μέτωπα

Ο Χριστοδουλίδης ετοιμάζεται για διαπραγματεύσεις, αλλά φρόντισε να ανοίξει δύο ακόμα μέτωπα διαφωνίας με τον ΟΗΕ: το πρώτο αφορά την κατάσταση στη νεκρά ζώνη για την οποία ο Γκουτέρες ρητά επικρίνει τις δύο πλευρές για «επίμονες μονομερείς ενέργειες που θα μπορούσαν να μεταβάλουν μόνιμα το στρατιωτικό status quo της περιοχής και οι οποίες δεν ευνοούν την ευρύτερη ειρηνευτική διαδικασία». Η υποδαύλιση τέτοιων εντάσεων δεν ήταν ποτέ λογική για την ελληνοκυπριακή ηγεσία, που ήθελε αποκλιμάκωση, απαγκίστρωση δυνάμεων, ενώ τα τελευταία επτά χρόνια κάνει το αντίθετο.

Επιπρόσθετα, η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη έχει κυριολεκτικά γελοιοποιηθεί για τη συμπεριφορά της έναντι αιτητών ασύλου. Ο Γκουτέρες κατέγραψε και καταδίκασε τις επαναπροωθήσεις (push backs) που κάνει η κυπριακή κυβέρνηση, τόσο κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής όσο και στη θάλασσα. Τελικά ο Χριστοδουλίδης ανέκρουσε πρύμναν: αντί της άρνησης, δέχθηκε τον Νιόβρη και εξετάζει το αίτημα ασύλου για εγκλωβισμένους μετανάστες, αφού ταλαιπώρησε 142 από αυτούς, ανάμεσά τους και 35 παιδιά για περισσότερο από έξι μήνες.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου