Ο Γιάννος Κρανιδιώτης και η νέα εποχή που χάθηκε

Το ημερολόγιο της νεότερης πολιτικής ιστορίας της Κύπρου -μαζί με πολλές άλλες θλιβερές επετείους που σημαδεύουν την παρούσα χρονιά στο νησί- γράφει στις 14 Σεπτεμβρίου «25 χρόνια χωρίς τον Γιάννο Κρανιδιώτη». Με βάση τη σύντομη διπλωματική σταδιοδρομία του (1981-1999), η απώλεια του Κρανιδιώτη είχε σημαντικές προεκτάσεις στην Κύπρο. Το Κυπριακό έμεινε άλυτο, στο απόλυτο αδιέξοδο, ενώ η πολιτική ζωή παρακμάζει.

Ο Κρανιδιώτης υπηρέτησε στις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ Α. Παπανδρέου και Κ. Σημίτη, επηρεάζοντας βαθιά την ελληνική διπλωματία σε σχέση με το Κυπριακό και τις σχέσεις Ε.Ε. - Τουρκίας. Οραματίστηκε, σχεδίασε και αγωνίστηκε για να γίνει εφικτή η ένταξη από τότε που ήταν δίπλα στον Θ. Πάγκαλο μέχρι που έφτασε την κορυφή της ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών. Ηταν αν. ΥΠΕΞ όταν έχασε τη ζωή του στο μοιραίο ταξίδι στο Βουκουρέστι με το πρωθυπουργικό Φάλκον στις 14 Σεπτεμβρίου 1999.

Ενταξη και επίλυση

Ο Γιάννος Κρανιδιώτης συνόψισε στο Ελσίνκι (1999) την ευρωπαϊκή γραμμή για την Κύπρο – ένταξη χωρίς το Κυπριακό να είναι προϋπόθεση. Πάνω σε αυτή τη γραμμή απεγκλώβισε την ένταξη από την ομηρία της τουρκικής αδιαλλαξίας (Ετσεβίτ, Ντενκτάς), για να γίνει «καταλύτης» στην προσπάθεια του ΟΗΕ για την επίλυση-επανένωση. Οι Ευρωπαίοι εταίροι στήριξαν αυτή την προοπτική.

Η Ε.Ε. εργάστηκε πάνω σε δύο σενάρια, με βασικό και προτιμητέο (διαδοχικά συμπεράσματα Ε.Σ.) την ταυτόχρονη λύση-ένταξη την 1/5/2004. Σε διαφορετική περίπτωση, όπως έγινε, η Κύπρος εντάχθηκε με βάση το Πρωτόκολλο 10 –ένταξη όλου του νησιού με αναστολή του ευρωπαϊκού κεκτημένου στις κατεχόμενες περιοχές.

Αναξιοποίητο κεφάλαιο

Το προτεινόμενο σχέδιο του ΟΗΕ απορρίφθηκε από την Ελληνοκυπριακή Κοινότητα στο δημοψήφισμα του 2004. Από τότε όμως δεν έγινε ποτέ κατανοητό ποια στρατηγική εφαρμόζει η ηγεσία της Κύπρου για να πετύχει τον απώτερο στόχο, την επίλυση του Κυπριακού.

Τι έκανε η κυπριακή ηγεσία εδώ και 20 χρόνια για να πετύχει την πολυπόθητη -όπως συχνά αναφέρεται- λύση; Με βάση τις δημόσιες τοποθετήσεις του, αν ζούσε ο Γιάννος Κρανιδιώτης μετά το Ελσίνκι θα επικεντρωνόταν στη μέγιστη αξιοποίηση του ευρωπαϊκού πλαισίου στην προοπτική ένταξης για βελτίωση του περιεχομένου της επίλυσης του Κυπριακού. Στον ζωτικό χρόνο (1999-2003) πράγματι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ενεργοποιηθεί και εξέταζε τη συμβατότητα των προνοιών της λύσης με την ένταξη. Η κυβέρνηση Σημίτη συνέδραμε τη Λευκωσία την περίοδο Γ. Κληρίδη σε αυτή την επιδίωξη στη διάρκεια της διαπραγμάτευσης του Σχεδίου Ανάν με κορυφαίους εμπειρογνώμονες (Γ. Παπαδημητρίου, Δ. Στεφάνου). Αντίθετα, με την ανάληψη της προεδρίας από τον Τ. Παπαδόπουλο δεν υπήρξε ανάλογη συνεργασία και ανταπόκριση από την κυπριακή ηγεσία. Οι σχετικές εισηγήσεις έτυχαν εκμετάλλευσης μόνο για να απορριφθεί το Σχέδιο παρά να βελτιωθεί.

Ο Γιάννος Κρανιδιώτης ταύτισε την στρατηγική του με κομβικές αποφάσεις: στις 6 Μαρτίου 1995 «κλείδωσε» τη συμφωνία για ένταξη διαπραγματεύσεων ένταξης της Κύπρου με αντάλλαγμα την τελωνειακή ένωση της Τουρκίας. Τα συμπεράσματα του Ελσίνκι γράφτηκαν με «ελληνικό χέρι» με βάση τη φόρμουλα που διαπραγματεύτηκε το καλοκαίρι του 1999 ο Γιάννος Κρανιδιώτης με τον Ρόμπιν Κουκ και τον Γιόσκα Φίσερ. Ετσι καθορίστηκε ακόμα ένα ραντεβού με την Τουρκία: τον Δεκέμβριο του 2004 για την έναρξη των διαπραγματεύσεων ένταξής της.

Οι Κύπριοι πολιτευτές εκμεταλλεύτηκαν την ένταξη της Κύπρου, παραμορφώνοντας και αχρηστεύοντας τον «καταλύτη» για την επίλυση. Είναι πασίγνωστο ότι ο Τ. Παπαδόπουλος και ο Δ. Χριστόφιας, διατείνονταν ότι θα προωθούσαν αλλαγές στο Σχέδιο στην προοπτική ενός δεύτερου δημοψηφίσματος. Στην πράξη ο Παπαδόπουλος προτιμούσε τη «δεύτερη καλύτερη λύση», δηλαδή διαιώνιση του στάτους κβο.

Ο Τ. Παπαδόπουλος παραπλάνησε τους Ελληνοκυπρίους να καταψηφίσουν το Σχέδιο Ανάν ισχυριζόμενος ότι η Κύπρος ως κράτος-μέλος της Ε.Ε. θα έλεγχε κάθε βήμα της προς την Ε.Ε. Στο κρίσιμο ραντεβού με την Τουρκία έκανε το αντίθετο.

Ο Γιάννος Κρανιδιώτης υπέφερε στην Κύπρο από σωρεία πολιτευτών της Δεξιάς που αντιστρατεύονται την ομοσπονδιακή επίλυση. Δεν ήθελαν κανένα αντάλλαγμα, θεωρούσαν «δικαιωματική» την ένταξη στην Ε.Ε. Ισχυρίζονταν ότι μετά την ένταξη θα επιβάλουν «ευρωπαϊκή λύση». Ακόμα μια μερίδα της κυπριακής Αριστεράς εντός ΑΚΕΛ συκοφαντούσε την προσπάθειά του ως «ευρωδιχοτόμηση». Το 2004 ψήφισε «όχι» για να… τσιμεντώσει το «ναι».

Παραλληλισμοί

Πέρασαν 20 χρόνια και μπορούν να γίνουν παραλληλισμοί! Ο Γιάννος Κρανιδιώτης έδωσε ώθηση για λύση του Κυπριακού. Σε συνθήκες παρόμοιες με τις σημερινές η Τουρκία (Ετσεβίτ) και η τουρκοκυπριακή ηγεσία (Ντενκτάς) αξίωναν χωριστή κυριαρχία και αναγνώριση, απειλούσαν με ενσωμάτωση των κατεχομένων και προειδοποιούσαν για «άνευ ορίων» αντιδράσεις.

Η ευρηματική πολιτική Κρανιδιώτη ανέτρεψε τη στασιμότητα. Στηρίχτηκε πάνω σε σαφώς προκαθορισμένους στόχους και χρονοδιαγράμματα, ευθυγραμμίζοντας την επίλυση του Κυπριακού με ευρύτερα ευρωπαϊκά συμφέροντα για τη σταθερότητα και τη συνεργασία στην Ευρώπη. Καμία σχέση με όσα συνέβησαν μετά το 2004 από τους Κύπριους προέδρους.

Κυπριακή πολιτική ζωή

Αν ζούσε ο Γιάννος Κρανιδιώτης θα ήταν 74 ετών. Με βάση την πυκνή πολιτική και διπλωματική δράση του πολύ πιθανόν να είχε ολοκληρώσει από καιρό την προσφορά του στη δημόσια ζωή είτε στην Ελλάδα, είτε στην Κύπρο. Το όνομά του προβλήθηκε ως μία επιλογή για τις προεδρικές εκλογές το 1998. Πέρασε με το ζόρι από την ηγεσία της ΕΔΕΚ, αλλά εν τέλει απορρίφθηκε από το ΑΚΕΛ. Ισως, αν ζούσε, να ήταν πρωταγωνιστής το 2003. Ισως να άλλαζε τότε και το σχήμα της αναμέτρησης ώστε να κάνει η Κύπρος… φυγή προς τα εμπρός!

Ωστόσο οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στο νησί ακολούθησαν άλλη πορεία, ευνοώντας την υποψηφιότητα του Τάσσου Παπαδόπουλου και την αναμέτρησή του με τον γηραιό Γλαύκο Κληρίδη που ήταν στο τέλος της σταδιοδρομίας τους.

Η πολιτική ζωή της Κύπρου έκανε άλματα προς τα πίσω το 2004. Η Κύπρος δυσκολεύεται πολύ να ευθυγραμμιστεί με την νέα ιδιότητα που απέκτησε, ένα φυσιολογικό κράτος, σύγχρονο και ευρωπαϊκό. Τα γεγονότα το επιβεβαιώνουν. Η συγκυρία για την επίλυση χάθηκε –τώρα είμαστε μισόν αιώνα κατοχής! Η Κύπρος βρέθηκε χωρίς αντανακλαστικά στη δίνη της οικονομικής κρίσης. Ενα υδροκέφαλο τραπεζικό σύστημα συμπύκνωσε κάθε λογής κατεστημένα συμφέροντα. Ολα αναστηλώθηκαν προς το χειρότερο τη δεκαετία Αναστασιάδη. Τα κατεστημένα γιγαντώθηκαν για να απομυζούν την προνομιούχα θέση της Κύπρου στην Ε.Ε. («χρυσά» διαβατήρια). Μαζί αναστήθηκαν τα πιο παρωχημένα ιδεολογικά δόγματα γύρω από το Κυπριακό και η χώρα αγωνιά πότε θα βγει επιτέλους από τον φαύλο κύκλο της διαφθοράς.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου