Κίνημα διαγενεακής αλληλεγγύης

«Το οικολογικό κίνημα πρέπει να αποτελεί, έτσι, το σημείο αιχμής μιας επέκτασης της ηθικής προς τη φύση. Κάθε ηθική εδράζεται στην παραδοχή πως το άτομο αποτελεί μέλος μιας κοινότητας αλληλοεξαρτώμενων μερών και οφείλει να δρα αναλόγως […] Κατά κάποιο τρόπο, λοιπόν, η ηθική της Γης συνίσταται απλώς στη διεύρυνση “των συνόρων της κοινότητας”, ώστε να συμπεριληφθούν σε αυτήν το έδαφος, το νερό, τα φυτά και τα ζώα, ακόμα και ολόκληρος ο πλανήτης».

Αυτό είναι το απόσταγμα της φιλοσοφίας που διέπει το βιβλίο του Σερζ Οντιέ (Serge Audier) «Για μια πολιτική οικολογία» (εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση του Αγγελου Μουταφίδη), γραμμένο το 2019 (εν μέσω πανδημίας) που κυκλοφόρησε στη χώρα μας το 2021. Το βιβλίο αυτό που μου το είχε στείλει ο εκδότης είναι απ’ αυτά που ξέρεις ότι θέλεις να τα διαβάσεις και τα κρατάς για τρία χρόνια πάνω στο γραφείο σου στη στοίβα με την... επετηρίδα «για διάβασμα».

Ο Οντιέ εξετάζει ποικίλα θεωρητικά και φιλοσοφικά ρεύματα: φιλελευθερισμό, υπαρκτό σοσιαλισμό, αναρχισμό, γαλλικό ρεπουμπλικανισμό, νεοφιλελευθερισμό, κινήματα αμφισβήτησης των δεκαετιών ‘60 και ‘70, οικο-σοσιαλισμό, ελευθεριακό κομμουνισμό, αλλά και αντιδραστικά ρεύματα, όπως ενός είδους νοσταλγικό ρομαντισμό, στραμμένο προς το παρελθόν και τον Μεσαίωνα. Ομως όχι μόνο αυτό: προσπαθεί να ανανοηματοδοτήσει αμφιλεγόμενες έννοιες και όρους, όπως «πρόοδος», «οικονομία της αγοράς», «τεχνοκρατία», «επιστημονισμός» και πολλές άλλες. Ο μακαρίτης ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» μοιράστηκε με τον καπιταλισμό την τρέλα του βιομηχανισμού και του παραγωγισμού που οδήγησαν σε τεράστιες περιβαλλοντικές βλάβες.

Επίσης από τις σελίδες του περνούν δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, φιλόσοφοι: Χάμπερμας, Καστοριάδης, Χάνα Αρεντ, Χάξλεϊ, Μαρξ, Ενγκελς, Πολάνιι, Μπούκτσιν, Λεφόρ κ.λπ. Ο Οντιέ αποδίδει τα ίσα στον καθένα τους, φροντίζοντας να μην πετάξει το μωρό μαζί με τα απόνερα. Εάν εξαιρέσουμε τους αντιδραστικούς για τους οποίους εξηγεί γιατί είναι επικίνδυνοι, το βιβλίο βρίθει προτάσεων και συγκεκριμένων λύσεων.

Τελικά καταλήγει σε μια πρόταση κινήματος που το ονομάζει «συγκρουσιακό ρεπουμπλικανισμό», με την έννοια ότι προσπαθεί «να συναρθρώσει τις διαστάσεις της συγκρουσιακότητας, της διαβούλευσης και του γενικού συμφέροντος» σε πλανητικό επίπεδο. Ο ίδιος απορρίπτει τις εθνικές (και εθνικιστικές) λύσεις, αφού η κλιματική αλλαγή έχει παγκόσμιο χαρακτήρα και οι απαντήσεις δεν μπορεί παρά να είναι επίσης παγκόσμιες. Θα απαιτηθεί ο μέγιστος βαθμός διεθνούς συνεργασίας, αλληλεγγύης και ανάληψης ευθύνης, καθώς δεν έχουν όλα τα κράτη και όλοι οι λαοί το ίδιο μερίδιο. Τα πλούσια και εκβιομηχανισμένα έθνη πρέπει να αναλάβουν την αποζημίωση και την προστασία των φτωχών και βαρύτερα πληττόμενων χωρών, οι οποίες καλούνται να πληρώσουν για κάτι για το οποίο δεν φταίνε.

Το βασικό διακύβευμα κατά τον Οντιέ έχει ως εξής: «Στο πλαίσιο του αγώνα για το μέλλον του πλανήτη, αντιπαρατίθεται η λογική της κυριαρχίας, της ιδιοποίησης, της εκμετάλλευσης και του κέρδους, με τη λογική της ελευθερίας, της ισότητας και του μακρόπνοου γενικού συμφέροντος».

Ο συγγραφέας δεν αναφέρεται μόνο στο παρόν, αλλά, κυρίως, στο μέλλον: ο αγώνας κατά της κλιματικής αλλαγής αφορά τις μελλοντικές γενιές, αυτές που ακόμα δεν υπάρχουν, αλλά και μια «διευρυμένη κοινότητα, που θα περιλάμβανε και τα μη ομιλούντα ζώα και τα φυτά». Ο «συγκρουσιακός ρεπουμπλικανισμός» περιέχει και το αίτημα προστασίας της φύσης για λογαριασμό των επόμενων γενεών, στις οποίες πρέπει να κληροδοτήσουμε ένα βιώσιμο περιβάλλον.