Φλόγες στο Βαντούτς και παραποίηση της αλήθειας

Ο μεγάλος Ουμπέρτο Εκο ήδη από το μακρινό 1976 μας προειδοποιούσε για τη δυνατότητα να κατασκευαστεί μια «πραγματικότητα» η οποία να μπορεί να ξεγελάσει ακόμα και υποψιασμένους ανθρώπους, όπως είναι μια ομάδα φοιτητών κοινωνικών επιστημών.

Ενα από τα δοκίμιά του, που περιέχονται στο βιβλίο «Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή» (εκδόσεις Μαλλιάρης-Παιδεία), τιτλοφορείται «Γίνε άπιστος Θωμάς». Σ’ αυτό περιγράφει το πώς φτιάχτηκε ένα «ντοκιμαντέρ» βασισμένο σε μονταρισμένα πλάνα, το οποίο διεκτραγωδούσε υποτιθέμενες «ταραχές» στο Βαντούτς, την πρωτεύουσα του Λιχτενστάιν. Σ’ αυτά φαίνονταν ένα λεωφορείο να φλέγεται, διαδηλωτές αλλά και αστυνομικοί που έριχναν δακρυγόνα κ.λπ. Παράλληλα, ένας εργάτης ορυχείων (στην πραγματικότητα από τη Βρετανία), με μαυρισμένο πρόσωπο, έκανε δηλώσεις για τα προβλήματα της εργατικής τάξης στη χώρα. Φυσικά, η φωνή του ήταν ντουμπλαρισμένη.

Η προβολή του σε ένα επιλεγμένο κοινό φοιτητών δεν άφησε στους τελευταίους καμία αμφιβολία ότι όλα αυτά είχαν συμβεί στο περίφημο Βαντούτς, το οποίο είχε δήθεν βρεθεί στο επίκεντρο φοβερών διαδηλώσεων και επεισοδίων.

Τι αποδεικνύει αυτό; Οτι η μία και μοναδική πηγή πληροφόρησης δεν επαρκεί για να μάθουμε την αλήθεια, η οποία μπορεί κάλλιστα να είναι «κατασκευασμένη». «Μία από τις δυνατότητες κριτικής αντίστασης κατά των μέσων μαζικής ενημέρωσης συνίσταται στο να βάζουμε τα μηνύματα το ένα φάτσα στο άλλο. Ο συνετός αναγνώστης ξέρει ότι μπορεί να πετύχει μια ικανοποιητικά ολοκληρωμένη εικόνα ενός γεγονότος συγκρίνοντας τις ειδήσεις και τον τρόπο διατύπωσής τους από μέρους πολλών πηγών πληροφόρησης, ακόμα κι αν όλες αυτές οι πηγές είναι ύποπτες. Σε μια αληθινά πολιτισμένη χώρα δεν φτάνει να διαβάζουν οι πολίτες εφημερίδα. Πρέπει να διαβάζουν όλοι τουλάχιστον ΔΥΟ εφημερίδες (ή να διαβάζουν μία εφημερίδα και να ακούνε διάφορους ραδιοφωνικούς σταθμούς και τηλεοπτικά προγράμματα)».

Φυσικά στην εποχή μας, εποχή της λεγόμενης μετα-αλήθειας και των «εναλλακτικών γεγονότων», όπως τα ονόμασαν ο Ντόναλντ Τραμπ και το επιτελείο του, ή πολύ περισσότερο στην εποχή των fake news, οι πολίτες συνήθως επιζητούν το γρήγορο, το εύπεπτο και το εύκολο. Ετσι γίνονται θύματα των μεγάλων ομίλων ΜΜΕ και τεχνολογίας, οι οποίοι ελέγχουν σχεδόν απόλυτα την Ενημέρωση. Ο μέσος πολίτης (εάν υπάρχει κάτι τέτοιο) στις μέρες μας –και λόγω έλλειψης χρόνου– αποφεύγει τη διανοητική προσπάθεια και αναζητά διαφόρων μορφών short cuts, δηλαδή αναζητά εναγωνίως να «κόψει δρόμο» στην εύρεση της αλήθειας. Ομως κάτι τέτοιο είναι στην πραγματικότητα αδύνατο, αφού το Ιερό Δισκοπότηρο της αλήθειας απαιτεί διασταύρωση γεγονότων (fact checking), ενημέρωση από πολλαπλές πηγές και πολλή σκέψη.

Ενας λόγος που σήμερα η Ακροδεξιά βρίσκει απήχηση ακόμα και στα χαμηλά λαϊκά στρώματα είναι επειδή προσφέρει εύκολες «αλήθειες», βολικές λύσεις και μανιχαϊστικές επιλογές. «Η αντιδραστική σκέψη εύχεται την επιστροφή σε μιαν ανθρωπότητα στην οποία η αμόλυντη επαφή με τη φύση συνεπάγεται αυτόματο αφανισμό των παρακατιανών... Οι αντιδραστικοί νομίζουν ότι αυτό που προκάλεσε τη μόλυνση της ατμόσφαιρας είναι η ιδέα της προόδου, ενώ είναι η ιδέα του κέρδους», λέει ο Εκο.

Προσθέτει δε εν είδει υπενθύμισης ότι «η αντιδραστική σκέψη βοηθάει την Αριστερά στο να θυμηθεί τι θέλει και ενάντια σε τι αγωνίζεται». Η Αριστερά όμως συνήθως θυμάται το δεύτερο σκέλος –ενάντια σε τι αγωνίζεται– αλλά ξεχνά το πρώτο: τι θέλει! Ωστόσο, χωρίς οραματικό στοιχείο, χωρίς οδικό χάρτη και πυξίδα παίζει στο γήπεδο του αντιπάλου, ο οποίος ξέρει και τι θέλει και τον τρόπο που θα το πετύχει!