Θαυμάζειν, απορείν και φιλοσοφείν

Υπάρχουν βιβλία μέσα στις σελίδες των οποίων πρέπει να ψάξεις μόνος σου για να αναζητήσεις τη γνώση, όμως υπάρχουν και κάποια άλλα στα οποία ο συγγραφέας έχει «κοσκινίσει» την άμμο των περιττών και σου προσφέρει τα καθαρά «ψήγματα χρυσού» που υπάρχουν στο διαχρονικό ποτάμι της ανθρώπινης σοφίας. Ενα από αυτά τα δεύτερα είναι το βιβλίο του Δημήτρη Χρ. Παπαθανασίου «Απορίες μιας πορείας», ένα απάνθισμα αποφθεγμάτων, γνωμικών, ρητών, παροιμιών, φράσεων, αφορισμών και graffiti, που κυκλοφορεί από τις Eκδόσεις Κουκκίδα.

Ο συγγραφέας έχει συλλέξει επί δεκαετίες το υλικό του κάνοντας αυτό που λέμε «δουλειά μυρμηγκιού» και σήμερα μας το παρουσιάζει συγκεντρωμένο και δουλεμένο στην τελευταία του λεπτομέρεια. Οπως μας λέει ο ίδιος, μέσω του βιβλίου μπορούμε να αποκτήσουμε νέες γνώσεις, να βρούμε βοήθεια για να κατακτήσουμε την αυτογνωσία, αλλά και υλικό για να ενισχύσουμε την ηθική μας υπόσταση.

Τα αποφθέγματα, τα ρητά και τα γνωμικά ξεκινούν χρονικά από την αρχαιότητα (Αριστοτέλης, Μένανδρος, Κομφούκιος, Ξενοφών κ.λπ.) και διαμέσου των αιώνων φτάνουν στη σύγχρονη εποχή (Γιάλομ, Χάξλεϊ, Ελύτης, Γούντι Αλεν, Γκράμσι κ.λπ.).

Μια ιδιαίτερη στάση κάνει στην περίοδο προς το τέλος του Μεσαίωνα και στη φάση κατά την οποία η κυριαρχία της Εκκλησίας ήταν τόσο ισχυρή που μπορούσε να εκδώσει το 1564 τον περίφημο Index Librorum Prohibitorum, δηλαδή των θεωρούμενων ανήθικων βιβλίων, των οποίων η ανάγνωση απαγορευόταν διά ροπάλου. Μάλιστα στην Οικουμενική Σύνοδο του Τρέντο στη Ρώμη τον προηγούμενο χρόνο, επί Πάπα Πίου IV, θεσπίζονται και τα κριτήρια που θα έπρεπε να χρησιμοποιούν οι λογοκριτές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Καταργήθηκε επί Πάπα Παύλου του ΣΤ’ μόλις το 1966, αφού είχαν περιληφθεί σε αυτόν τον κατάλογο «απαγορευμένων βιβλίων» συγγραφείς όπως ο Ζαν Πολ Σαρτρ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, ο Αλμπέρτο Μοράβια, αλλά και ο δικός μας Νίκος Καζαντζάκης, εξαιτίας του βιβλίου του «Ο τελευταίος πειρασμός».

Το «Απάνθισμα» είναι ταξινομημένο κατά κατηγορία, όπως «Γλώσσα, ομιλία», «Εκπαίδευση, Παιδεία, Πολιτισμός», «Βιβλία», «Αυτογνωσία», «Φιλοσοφία», «Χρόνος» κ.λπ. και, όπως μαθαίνουμε από τον συγγραφέα, τη συλλογή και την ταξινόμηση αυτή τις ξεκίνησε γράφοντας γνωμικά και ρητά σε μικρά χαρτάκια, τα οποία συσσώρευε επί δεκαετίες σε βαλίτσες, μέχρι να έρθει η ώρα να τα συγκεντρώσει στον συγκεκριμένο τόμο.

Ενα σημαντικό του κομμάτι, όπως ήδη είπαμε, είναι αφιερωμένο στα μη εικαστικά graffiti, δηλαδή σε εκείνα που μεταφέρουν ένα πολιτικό ή κοινωνικό μήνυμα. Αναφέρει ότι «αυτά είναι κατά κατά κανόνα αντισυστημικά και στρέφονται κυρίως ενάντια στις διάφορες μορφές πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής εξουσίας, στοχεύοντας στην καλλιέργεια προβληματισμού ή έχοντας απλώς ενημερωτικό χαρακτήρα».

Κάθε ρητό, γνωμικό ή παροιμία έχει παραπομπή στην οποία εξηγείται από πού προέρχεται, ενώ υπάρχει και τμήμα με τα αναλυτικά βιογραφικά των ανθολογούμενων σημαντικών προσώπων από τα οποία ο αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί γιατί αυτά συμπεριελήφθησαν στο έργο.

Το βιβλίο του Δημήτρη Παπαθανασίου μάς προσφέρει μια συμπυκνωμένη γνώση και πείρα, η οποία μπορεί να γίνει οδηγός ζωής όχι μόνο για νέους –μαθητές ή φοιτητές– αλλά για τον καθένα. Εάν, όπως έλεγαν οι αρχαίοι Ελληνες, ουσία της γνώσης είναι το «θαυμάζειν και απορείν», οι «Απορίες μιας πορείας» μάς αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι απάντησαν διαχρονικά στα «γιατί;» και στα «πώς;» της κάθε εποχής.