Τα ζώα είναι ο ηθικός μας καθρέφτης

Υπάρχουν βιβλία που παρά τη μικρή τους έκταση έχουν τεράστια σημασία για την πληροφόρηση, την ενημέρωση, αλλά και τη γνώση των προβληματισμών τού σήμερα. Ενα απ’ αυτά είναι και το βιβλίο «Τα ζώα και εμείς» της Ελλης Βιντιάδη από τη σειρά «Μικρές εισαγωγές» των εκδόσεων Παπαδόπουλος.

Το βιβλιαράκι αυτό επιτελεί και με το παραπάνω το «καθήκον» του, αφού δεν αποτελεί μόνο ένα ιστορικό της σχέσης των ανθρώπων με τα ζώα, τόσο σε φιλοσοφικό όσο και νομικό-πρακτικό επίπεδο, αλλά μας εισάγει στο σύγχρονο πλαίσιο αυτής της δύσκολης σχέσης.

Πώς έβλεπαν ιστορικά οι θρησκείες τα ζώα; Τι επέτρεπαν και τι απαγόρευαν; Πώς εξελίχθηκε η φιλοσοφική προσέγγιση αυτής της σχέσης μέσα από τις διάφορες «σχολές» (ωφελιμισμός, δεοντολογικές θεωρίες, συνεπειοκρατία, δικαιωματισμός); Μη φανταστείτε βέβαια ότι το βιβλίο εξαντλείται σε μια σχολαστική καταλογογράφηση των διαφόρων θεωριών. Είναι γραμμένο ζωντανά, γλαφυρά και με απτά παραδείγματα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε το πώς η ανθρώπινη σκέψη αντιλαμβανόταν κάθε φορά στον χρόνο τη συνύπαρξή μας στον πλανήτη με τους συγκατοίκους μας τα ζώα.

Παράλληλα, καταγράφεται η εξέλιξη από την πλήρη εργαλειοποίησή τους και τη χρησιμοθηρική προσέγγισή τους στους σημερινούς προβληματισμούς για το κατά πόσον είναι ηθικά αποδεκτό να κακοποιούμε και να σκοτώνουμε πλάσματα που μπορούν να έχουν ένα επίπεδο συνείδησης και, κυρίως, έναν πλούσιο συναισθηματικό κόσμο που τα καθιστά ικανά να αισθάνονται σχεδόν ό,τι και οι άνθρωποι.

Η καταγραφή περιλαμβάνει και την πορεία κατάρριψης των περισσότερων προκαταλήψεων που διατηρούσαμε -και σε γενικές γραμμές εξακολουθούμε να διατηρούμε- σχετικά με την ανωτερότητα των ανθρώπων. Αυτή η αίσθηση υπεροχής έναντι της φύσης και των πλασμάτων της οδήγησε ιστορικά στο σημερινό αδιέξοδο που συνοψίζεται στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Η αλαζονεία και η ύβρις ότι εμείς οι άνθρωποι δικαιούμαστε να κάνουμε ό,τι θέλουμε και ότι ο πλανήτης μάς ανήκει μάς έφεραν ενώπιον της νέμεσης: ένα περιβάλλον εύθραυστο, ευάλωτο και επιρρεπές σε αλλαγές που μπορεί να αποβούν μοιραίες για το ανθρώπινο είδος.

Η Βιντιάδη, με στρωτό και κατανοητό λόγο, μας κάνει κοινωνούς των προβληματισμών, αλλά και των ενοχών, που όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουμε σήμερα: από το εάν πρέπει να είμαστε κρεατοφάγοι μέχρι το εάν δικαιούμαστε να έχουμε κατοικίδια.

Οπως λέει η ίδια, «Καλούμαστε να βρούμε τον σωστό τρόπο αξιολόγησης ως μέλη της κοινότητας ολόκληρης της Γης, αλλά και ως μέλη της κοινότητας των όντων με την ικανότητα του αισθάνεσθαι».

Εξαιρετικά χρήσιμη είναι και η βιβλιογραφία -ελληνική και ξένη- που παραθέτει στο βιβλίο της, για περαιτέρω αναζήτηση απ’ όσους ενδιαφέρονται να ασχοληθούν πιο σοβαρά με μια σχέση προβληματική, με εκείνους που, όπως λέει ο Μίλαν Κούντερα, βρίσκονται στο απόλυτο έλεός μας: τα ζώα.

Η ενσυναίσθηση δεν πρέπει να αφορά μόνο το δικό μας είδος, αλλά και τα υπόλοιπα του γνωστού μας κόσμου: τα ζώα, τα δέντρα και τα φυτά. Για τα τελευταία έχουμε μόλις πρόσφατα αρχίσει να κατανοούμε τον τρόπο που λειτουργούν και επικοινωνούν μεταξύ τους, διαμορφώνοντας ολόκληρες κοινότητες, με τα μέλη τους ακόμα και να «συνομιλούν» μεταξύ τους.

Η επιστημονική περιέργεια για τη ζωή εκτός πλανήτη είναι θεμιτή, όμως πρέπει να ακολουθείται και για όλες τις μορφές ζωής πάνω στον πλανήτη μας!