Κάποτε στη Βακτριανή

«Οπως ένας κύκλος μέσα σε έναν άλλο κύκλο, χωρίς τέλος ή αρχή, σαν μια ανέμη που αέναα περιστρέφεται». Θυμήθηκα τους στίχους από τo τραγούδι «Τhe windmills of your mind» στο ξεκίνημα της θεατρικής παράστασης «Περί Αλεξάνδρου», παραγωγής του Εθνικού Θεάτρου, στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη. 

Τέτοιες -απρόσμενες- σκέψεις μάλλον θα πρέπει να τις περιμένει ο υποψήφιος θεατής (τελευταία παράσταση την Κυριακή 19 Νοεμβρίου) καθώς η σκηνοθετική επιμέλεια του Στρατή Πανούριου (βοηθός σκηνοθέτη, η Ζωή Κατσαμάνη) απωθεί αποτελεσματικά τη συνήθη εικόνα που έχουμε για τον Μέγα Αλέξανδρο ως πρωταγωνιστή σε πυκνογραμμένα ιστορικά κείμενα ή ως στερεότυπο για εθνικοπατριωτικά παραληρήματα. 

Και αν βρισκόμαστε μέσα σε ένα μουσείο, όπου κάθε αντικείμενο είναι ταξινομημένο με ακρίβεια και αυστηρά χρονολογημένο, τα δραματοποιημένα αποσπάσματα από το έπος «Ισκανταρναμέ» του Πέρση ποιητή Νιζαμί, σε μετάφραση Μαριάννας Ιατροπούλου - Θεοχαρίδου, μας εισάγουν στον ρευστό χωροχρόνο του μύθου, στην επικράτεια των συμβόλων, στην πραγματικότητα αλλά και στην αναίρεσή της. 

Ο Αλέξανδρος του Νιζαμί έφυγε από τη Μακεδονία για να σώσει τους Αιγύπτιους, είναι συνομιλητής του Σωκράτη, του Θαλή και του Πλάτωνα, θα αναζητήσει στη Γη του Σκότους το Νερό της Ζωής, ο Θεός θα τον επιλέξει για Προφήτη του. 

Η πρώτη ύλη της παράστασης, πολυσυλλεκτική: ένα ιστορικό πρόσωπο του 4ου αιώνα π.Χ., ένα έπος του 1200 μ.Χ. και ένα εικονογραφημένο φύλλο χειρογράφου που φιλοτεχνήθηκε πέντε αιώνες μετά. Αποσπασμένα από το παρελθόν, μακρινά από εμάς, αλλά και μεταξύ τους, όπως και όλα όσα στεγάζει ένα μουσείο, θα τα ενώσει ο ιερός χορός των Σούφι. Μοναχικός σαν έκθεμα και αυτός, μετέωρος στις πόλεις της Δύσης, τώρα επιστρέφει εκεί όπου θα περιβάλλεται από τον πολιτισμό που εκπροσωπεί, σε μια νησίδα δικού του εδάφους. 

Οι ηθοποιοί (Ανδρομάχη Δαυλού, Στρατής Πανούριος, Εύα Σιμάτου - ενδυματολογική επιμέλεια Διονύση Ξαξίρη), αρχικά στατικοί όπως τα κειμήλια γύρω τους, θα κινηθούν με τη μουσική του Αλέξη Κωτσόπουλου και θα κινητοποιήσουν τη δράση με το έναυσμα που θα δώσει ο αφηγητής: «Περί ειμαρμένης, περί Αλεξάνδρου». 

Κάθε δυτική εκδοχή της προσωπογραφίας του θα μείνει έξω από το μουσείο. Βρισκόμαστε στην κεντρική Ασία, όταν ξαναγεννήθηκε ως νέος ηγεμόνας, το παρελθόν του ήταν πολλές μάχες πίσω του και απρόσιτο σ' αυτούς που συνάντησε εκεί, Ισκανταρ τον ονομάζουν και για τον θρύλο του θα μιλήσει Πέρσης, όχι Ελληνας. 

Ο χορός, κεντρική αρτηρία της αφήγησης, εικονογραφεί ιδανικά τη λειτουργία του μύθου· κίνηση που διαστέλλει σχήματα και αναδεύει χρώματα, περιδίνηση που αναδημιουργεί γεγονότα, γεννάει ήρωες και μεταλλάσσει την προφορική παράδοση σε έπος. 

Αυτή η συνεχής ροή, που συντονίζει στον ρυθμό της τις αίθουσες του μουσείου, υπονομεύει χρονολογήσεις και ανοίγει ρωγμές σε ό,τι καθορισμένο μάς περιβάλλει. Απογυμνώνει τα εκθέματα από την ιστορική τους ταυτότητα και, διατηρώντας το υλικό τους περίγραμμα, τα επαναπροσδιορίζει ως οργανικά στοιχεία της μυθοπλασίας. 

Οσα μέχρι τότε σώπαιναν στις προθήκες ή δάνειζαν τη φωνή τους στα λόγια ενός ξεναγού, τώρα μεταμορφώνονται σε ερείπια ενός βασιλείου που χάνεται, σε φωτεινά τεκμήρια μιας αυτοκρατορίας που ανατέλλει, βλέπουν τη συντριβή του Δαρείου, λάμπουν στους γάμους της Ρωξάνης. 

Η παράσταση στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης (κινησιολογική επιμέλεια Θάλειας-Μαρί Παπαδοπούλου) μας καλεί να δούμε, με μάτια Πέρση ποιητή, τον κόσμο ενός βασιλιά, φιλόσοφου και πολεμιστή, του Ισκανταρ, που κάποτε λεγόταν Αλέξανδρος. Να δούμε μια ανέμη παραμυθιού να ξετυλίγεται σαν δερβίσης που περιστρέφεται.