Παιχνιδιάτορες και λαλητάδες

Ξεφυλλίζω με μεγάλη απόλαυση το ομότιτλο βιβλίο της Ελένης Τσούτσια-Λουλάκη και της Μαρίας Αργυρίου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη. Είναι μια περιήγηση, με ωραία αφήγηση και εικονογράφηση, στις αίθουσες με παιδικά μουσικά όργανα του Μουσείου Λαϊκών Οργάνων του Φοίβου Ανωγειανάκη. Είναι όμως κυρίως μια υπενθύμιση και μια προτροπή.

Δεν πάνε πολλά χρόνια που τα παιδιά, συμμετέχοντας σε όλες τις γιορτές, θρησκευτικές ή λαϊκές, έπαιζαν μουσική και τραγουδούσαν. Χωρίζονταν σε ομάδες και συνεργάζονταν σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, από την κατασκευή μέχρι την «παράσταση». Είτε για να πουν τα κάλαντα είτε για να παίξουν το τραγούδι της βροχής ή της άνοιξης, τα παιδιά με ελάχιστα υλικά έφτιαχναν αποτελεσματικά μουσικά όργανα με τα οποία συνόδευαν το τραγούδι τους. Στις αίθουσες του μουσείου –και στις σελίδες του βιβλίου– μπορεί κανείς να θαυμάσει πνευστά, κρουστά και έγχορδα όργανα, φτιαγμένα συνήθως από παιδιά, μερικές φορές με τη βοήθεια των μεγάλων. Με τα όργανα αυτά, συνοδεύοντας στην αρχή τα παραδοσιακά τραγούδια, τα παιδιά προχωρούσαν στη συνέχεια σε αυτοσχεδιασμούς, ανακαλύπτοντας τη μουσική που δεν είχαν τη δυνατότητα να διδαχτούν στο σχολείο ή στο ωδείο. Κι όμως, παρά την έλλειψη τυπικής μουσικής παιδείας, η μουσική αυτή εξελίχθηκε και διατηρήθηκε ώς τις μέρες μας, έστω και αν τις περισσότερες φορές ήταν παιχνίδι στα χέρια των παιδιών.

Ενα παιχνίδι που ασφαλώς το έπαιρναν πολύ στα σοβαρά. Γιατί οι μικροί οργανοπαίχτες χρειαζόταν να επιστρατεύσουν μεράκι και δημιουργική φαντασία για να κατασκευάσουν το όργανό τους, επιμονή και υπομονή για να βγάλουν απ’ αυτό τον ήχο που ήθελαν, δοκιμές και κόντρα δοκιμές, μόνοι ή με την ομάδα τους, για να τελειοποιήσουν το αποτέλεσμά τους, ταχύτητα για να προλάβουν να είναι οι πρώτοι. Οι πρώτοι που θα πουν τα κάλαντα παίρνουν τη μεγαλύτερη ανταμοιβή. Οι πρώτοι που θα καλέσουν τη βροχή με τις Περπερούνες γεμίζουν το καλάθι τους με φαγώσιμα. Οσοι έχουν όργανα είναι αντικείμενα θαυμασμού των άλλων: μικρών και μεγάλων. Συμμετέχουν σε όλες τις γιορτές. Χορεύουν τις Απόκριες χτυπώντας τις κουδούνες τους, γιορτάζουν την Ανάσταση παίζοντας τα νταούλια τους, μπορούν να σταθούν πίσω από τους οργανοπαίχτες και να «κλέψουν» τη μουσική τους στα πανηγύρια.

Τα όργανα αυτά μπορούν και σήμερα να τα φτιάξουν όσα παιδιά θα είχαν το κέφι και το μεράκι να ασχοληθούν. Με δυο-τρία κομμάτια ξύλο, λίγη κόλλα, λίγο σύρμα… Στο βιβλίο δίνονται αναλυτικές οδηγίες «βήμα βήμα» για την κατασκευή πολύ απλών οργάνων που όμως μπορούν να δώσουν μεγάλη χαρά. Πόσα παιδιά θα καταπιαστούν με μια τέτοια κατασκευή; Σε μερικά σχολεία, είναι αλήθεια ότι προωθούνται και υποστηρίζονται τέτοιες δραστηριότητες οι οποίες δίνουν στα παιδιά ιδέες για το πλήθος των δυνατοτήτων τους που παραμένουν ανεκμετάλλευτες. Στα περισσότερα, δυστυχώς, ο δάσκαλος δεν προλαβαίνει να αντιμετωπίσει ούτε στοιχειώδεις ανάγκες των μαθητών του, πολύ περισσότερο να ασχοληθεί με καλλιέργειες που δεν προβλέπονται από το πρόγραμμα. Εξάλλου, είναι αλήθεια ότι το ενδιαφέρον των παιδιών είναι στραμμένο αλλού.

Ακουσα τις προάλλες σε γνωστό πολυκατάστημα έναν –ακατανόητο για μένα– διάλογο ανάμεσα σε μια γυναίκα και το παιδί της. Ο πιτσιρικάς, γύρω στα δώδεκα, επέμενε ότι θέλει το τέσσερα. Η μητέρα υποστήριζε ότι δεν του χρειάζεται το τέσσερα, αφού μόλις πέρσι πήραν το τρία. Το παιδί άρχισε να μιλάει για τις δυνατότητες του τέσσερα και ήταν φανερό πως αδιαφορούσε παντελώς για τις οικονομικές δυνατότητες της μητέρας του. Φαίνεται όμως πως το τέσσερα ήταν ακριβό, γιατί τελικά η μητέρα, πολύ λυπημένη, παραδέχτηκε ότι δεν έχει λεφτά για να το αγοράσει.

Εμαθα αργότερα πως το τέσσερα ήταν ηλεκτρονικό παιχνίδι που κυκλοφόρησε πρόσφατα και το τρία ο προκάτοχός του.