Ο κατά Ιωάννην Εμμανουήλ

«Σύμφωνα με το άγραφο εγχειρίδιο της δενδροκομίας, για την αναζωογόνηση της ελιάς αναθέτουμε το κλάδεμα του φυτού στην ελεύθερη βούληση ενός ξένου. Η απουσία κάθε συναισθηματικού δεσμού με το δέντρο επιτρέπει τη δραστική επέμβαση στους βλαστούς.

»Και εάν η επιτυχία της ως άνω οδηγίας θεωρείται βέβαιη, στην περίπτωσή μας –επιλογή των ζωηρότερων και αντιπροσωπευτικών εκφράσεων του Ροΐδη– αναμένεται θριαμβευτική, αφού ο κλαδευτής είναι όχι μόνο ξένος ως προς τη λογοτεχνία αλλά άπειρος και απαίδευτος σχετικά με οποιοδήποτε λογοτεχνικό έργο».

Ο δικός μας Ιωάννης (Καλαϊτζής) προλογίζων τον ημέτερο εξ ημετέρων Εμμανουήλ (Ροΐδη), στην έκδοση «Εμμανουήλ Ροΐδης – Επιλογή από το έργο του»∙ πλάγια γραφή και ο Γιάννης, όπως ο διδάξας Ροΐδης, ακόμα και στον τίτλο του προλόγου: «150 χρόνια στη στιγμή», που είναι συγχρόνως, χρόνος και θεμέλιο μέτρησης της τυπογραφίας: στιγμή και στιγμόμετρο, από τον Γουτεμβέργιο και μετά.

Στιγμή, εν προκειμένω, είναι η εκδοτική επωνυμία του εκδότη/τυπογράφου Αιμίλιου Καλιακάτσου, που έστησε το… στιγμιαίο ραντεβού Καλαϊτζή-Ροΐδη, δύο εκλεκτών σατιρικών μας, «φιλοπαίγμονες αιρετικοί» αμφότεροι, με χρονική διαφορά υπεραιωνόβια (την Παρασκευή, 7 Ιανουαρίου, συμπληρώνονται 112 χρόνια από τον θάνατο του Ροΐδη, 68 χρόνων).

Εκδοτική σειρά της «στιγμής» «Στοχασμοί»∙ 35 τόμοι έως τώρα, απανθίσματα από Επίκτητο, Επίκουρο, Δημόκριτο, Πλούταρχο και Μάρκο Αυρήλιο μέχρι Γκαίτε, Μπωντλαίρ, Ουάιλντ, Βαλερί, Καμύ και Παπαδιαμάντη. Διαλεχτοί μεταφραστές (Γονατάς, Κονδύλης, Τσακνιάς, Σταμπουλού κ.ά.).

Διακόσια ερανίσματα, με επιδόρπιο το, χωρίς αρίθμηση, εξαίρετο διήγημα «Η ιστορία μιας γάτας», όπου ο οξυδερκής παρατηρητής Ροΐδης, από τους ευφυέστερους Ελληνες της εποχής του και των… μεταγενέστερων, σε δεύτερη, λανθάνουσα, υπαινικτική γραφή επιτρέπει στον αναγνώστη να αντιληφθεί, σχεδόν επακριβώς, τον χρόνο περιγραφής: 1855-1856, και πρώτα βήματα εξευρωπαϊσμού των Ελλήνων:

«Τω καιρώ εκείνω ευρίσκετο εις την ακμήν του ο μετασχηματισμός των Συριανών εις Ευρωπαίους, τον οποίον ωνόμαζον, με το συμπάθειο, “ξεβράκωμα”. Αι φέσσαι και αι βράκαι εξηφανίζοντο αλλεπάλληλοι, ως τα πρωινά άστρα, υπό τας ακτίνας του εσπερίου πολιτισμού».

Το πρόσθετο ενδιαφέρον με τα ανθολογήματα γενικώς, ιδίως όμως αυτά συγγραφέων πολλαπλών επιπέδων και αλλεπάλληλων διασταυρώσεων όπως ο Ροΐδης (μόνον οι, διακριβωμένες, ψευδώνυμες υπογραφές του είναι τριάντα τρεις, καθεμιά με ξεχωριστό «σκεπτικό», ορισμένες ανυπέρβλητης γλωσσοπλαστικής επινοητικότητας), είναι ότι, συγχρόνως με τον ανθολογούμενο, αποκαλύπτεται με τις επιλογές του και ο ανθολογών∙ κατά Καλαϊτζή, «κλαδευτής».

Ο οποίος ημέτερος Ιωάννης, εκτός από δυνατός σκιτσογράφος έχει αποδειχθεί, εδώ στην εφημερίδα μας, και στιβαρός χειριστής του πεζού λόγου. Ο δε Ροΐδης, ίσως περισσότερο από κάθε άλλον νεοέλληνα συγγραφέα, έχει σωρεύσει τέτοιο πλούτο γνωμικών που, για να διαλέξεις, πρέπει να μην αφήνεις το μολύβι!

Στις πολλές… εξέχουσες αντιπάθειες του Ροΐδη τιμητική θέση κατείχε ο Κουμουνδούρος (της γνωστής πλατείας…). Είπα να κλείσω με κάτι… αντικουμουνδουρικό. Εράνισμα 83: «…Προς τι λόγου χάριν να κοπιάση τις όπως γείνη ελληνιστής, κινδυνεύων ν’ αποθάνη της πείνης, ενώ γινόμενος κουμουνδουριστής δύναται ν’ απολαύση τον επιούσιον άρτον του και έδραν εν τω Πανεπιστημίω;». Θερμές ευχές επί τω νέω έτει…