Οταν είδα για πρώτη φορά το «Σολάρις» το 1972, το μυαλό μου γύρισε τέσσερα χρόνια πίσω, στην ταινία του Κιούμπρικ «2001: η Οδύσσεια του Διαστήματος». Εχοντας τη χαρά να προλογίσω πριν από λίγες μέρες το «Σολάρις» στο αφιέρωμα με τις ταινίες του Ταρκόφσκι στη «Ριβιέρα», επιβεβαίωσα τη σχέση των δύο ταινιών αλλά και τη βασική διαφορά τους.
Και οι δύο ταινίες ανήκουν στο είδος της επιστημονικής φαντασίας και πιο συγκεκριμένα στο ταξίδι στο Διάστημα. Στο «2001», μεγαλοπρεπή όπερα του Διαστήματος, ένα διαστημόπλοιο που διευθύνεται από έναν ηλεκτρονικό εγκέφαλο ξεκινά για τον πλανήτη Δία για να εξακριβώσει αν υπάρχουν εξωγήινες διάνοιες εκεί. Ο μόνος από το πλήρωμα που θα προσεδαφιστεί, θα πεθάνει – αλλά για να ξαναγεννηθεί, χάρη στις διάνοιες, και να σταλεί στη Γη ως υπερ-παιδί.
Υιοθετώντας ένα στιλ σχεδόν ντοκιμαντερίστικο και υπογραμμίζοντας την αληθοφάνεια των ντεκόρ και των εφέ, ο Κιούμπρικ, μέσα από τη μυστικιστική αποθέωση του τέλους, κάνει ακόμα πιο φανερό το συμπέρασμα για το περιορισμένο της ανθρώπινης φύσης: εξωγήινες διάνοιες παρακολουθούν την πορεία του ανθρώπινου γένους προκαλώντας σε κρίσιμες στιγμές την εξέλιξή του (ο πίθηκος σε άνθρωπο, ο άνθρωπος σε υπερ-άνθρωπο).
Εντελώς διαφορετικό το ταξίδι του επιστήμονα Κέλβιν στον πλανήτη Σολάρις στον Ταρκόφσκι. Δεν περιγράφεται ούτε καν η διαδρομή του. Είναι ένα «εσωτερικό» ταξίδι του ήρωα σ’ έναν χώρο του ανοίκειου. Ο ωκεανός που περιβάλλει τον Σολάρις μού θυμίζει πάντα το ασπράδι του αυγού με το οποίο ο Φρόιντ παρομοιάζει το ασυνείδητο. Ο μυστηριώδης πλανήτης υλοποιεί τις φαντασιώσεις και τις ανασύρει στην επιφάνεια. Απωθημένες επιθυμίες, ματαιώσεις, φόβοι, ενοχές οδηγούν τους επισκέπτες του πλανήτη στην τρέλα ή την αυτοκτονία. Η αντίθεση πραγματικού-φανταστικού (ή βιωμένου-φαντασίωσης) καταλύεται. Πώς να αντέξει κανείς μια τέτοια σύγκρουση με τον ίδιο του τον εαυτό; Και πώς θα αντιδράσει ο Κέλβιν αντικρίζοντας την πεθαμένη γυναίκα του όταν νιώθει ενοχές για τον θάνατό της;
Ποια είναι αυτή η γυναίκα; Είναι η γυναίκα του ή μια άλλη; Είναι η γυναίκα του και συγχρόνως μια άλλη; Είναι η γυναίκα του όπως ήθελε να τη φαντάζεται ή είναι η γυναίκα του όπως ήταν στην πραγματικότητα; Μήπως δεν θέλησε ποτέ να τη δει έτσι; Σπαρακτικές σκηνές ανάμεσα στο ζευγάρι, που σαν βγαλμένο από το «Vertigo» του Χίτσκοκ, μας συγκλονίζει με το μεγαλείο και την τραγωδία του έρωτα αλλά και της μνήμης, όταν δεν μπορούμε να την αντέξουμε και την ανασκευάζουμε σύμφωνα με τις ανάγκες μας.
Αν το αναλύσει κανείς, τελικά ο ρεαλιστής Κιούμπρικ προτείνει με τις εξωγήινες διάνοιες κάτι πολύ πιο μεταφυσικό από τον Ταρκόφσκι, που το δικό του ταξίδι στον πιο βαθιά κρυμμένο, ανομολόγητο εαυτό μας είναι πιο κοντά σε μια ψυχαναλυτική ερμηνεία. Μια μοναδική εμπειρία, τόσο τρομακτική όσο και λυτρωτική μαζί.
*Σκηνοθέτης, διευθυντής Film Studies BA, MA New York College, Athens, University of Greenwich, UK
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας