Ο ΣΥΡΙΖΑ ως «Κατέχων»

Στο σημερινό κλίμα έντασης, αβεβαιότητας και άγχους ενώπιον των επικείμενων εκλογών, δεν λείπουν και κάποιες φιλοσοφικο-πολιτικές εκπλήξεις προεκλογικών τοποθετήσεων. Διαβάζουμε παραδείγματος χάριν ότι «Η πρόσφατη ιστορία σημαίνει (…) ότι μόνο (…) ο ΣΥΡΙΖΑ είναι σήμερα ο βιβλικός “κατέχων’’ που μπορεί να αποτρέψει τα χειρότερα» (Κ. Δουζίνας, «Γράμμα σε αριστερούς: “Νοητική επιφύλαξη”», «Εφ.Συν.», 12/6). Οι θεολόγοι θα το κατάλαβαν, ο απλός αναγνώστης μάλλον όχι ή θα δυσκολευτεί. Πρόκειται για αναφορά στη Δεύτερη Επιστολή του Απ. Παύλου προς τους Θεσσαλονικείς, Β'.2. Ο Παύλος υπενθυμίζει στους παραλήπτες της επιστολής του ότι τώρα ξέρουν τον «κατέχοντα» που δύναται να παρεμποδίσει την έλευση του άπιστου, του ασεβούς, του άθρησκου (που ο Ιωάννης της Αποκάλυψης ονομάζει «αντίχριστο»).

Η βιβλική αυτή αναφορά που έχει πολύπλοκες μακρινές ρίζες (βλ., Théodore Paléologue, Sous l’oeil du Grand Inquisiteur, Paris, Cerf, 2004) εκλαϊκεύτηκε στη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία από τον Καρλ Σμιτ, τον γνωστό πολύγραφο νομικό και θεωρητικό του 3ου Ράιχ - αντισημίτη, μέλος του ναζιστικού κόμματος από το 1933, μαζί με τον φιλόσοφο Χάιντεγκερ (και οι δύο διατήρησαν την κάρτα του ναζιστικού κόμματος ώς το 1945). Ο εν λόγω Κ. Σμιτ (1888-1985) ανέπτυξε τη «θεωρία» περί του βιβλικού «Κατέχοντος» σε ένα από τα πια σημαντικά έργα του: Πολιτική Θεολογία, Ι και ΙΙ (1922, 1970). Δεν συνηθίζω να κάνω κατάχρηση του χώρου που μας προσφέρει η φιλόξενη «Εφημερίδα των Συντακτών» προβάλλοντας ανούσιες ακαδημαϊκές επιδείξεις.

Θα τα συνοψίσω απλά. Ο Σμιτ εισήγαγε την έννοια του βιβλικού «Κατέχοντος» για να συγκροτήσει την επίσης γνωστή θεωρία του περί «Εκτάκτου Κράτους» ή «Κατάστασης εξαίρεσης» ή «Κατάστασης έκτακτης ανάγκης». Κατά τον Σμιτ, η «απόφαση» (décision) επιβολής της «Κατάστασης εξαίρεσης», εν προκειμένω της αναστολής του Συντάγματος και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που κατοχυρώνει, προϋπάρχει του Δικαίου και των κανόνων του (νόρμες του Δικαίου). Η «απόφαση» αυτή ανήκει αποκλειστικά στον Ηγεμόνα. Απορρέει η λεγόμενη θεωρία της «Απόφασης» («décisionnisme»). Πρόκειται δηλαδή για τον «Κατέχοντα» που με την «απόφασή» του να επιβάλει την «εξαίρεση», παρεμποδίζει ή, το λιγότερο καθυστερεί, την έλευση του «απίστου», του «ασεβούς», του «αντίχριστου». Εννοείται ότι για τον Σμιτ όλες αυτές οι βιβλικές έννοιες είναι συνώνυμα των ταξικών εμφύλιων πολέμων, των επαναστατικών δυνάμεων, του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Κάτω από τη σκοπιά αυτή ο Χίτλερ είναι η απόλυτη εκπροσώπηση του περίφημου «Κατέχοντος» (η παρέμβαση Κ. Σμιτ στο Συνέδριο των Γερμανών Νομικών στις 3 Οκτωβρίου 1933 είχε τίτλο «Ο Φίρερ (Führer) προστατεύει το Δίκαιο»).

Η τοποθέτηση σύμφωνα με την οποία «Η πρόσφατη ιστορία σημαίνει (…) ότι μόνο (…) ο ΣΥΡΙΖΑ είναι σήμερα ο βιβλικός “κατέχων’’ που μπορεί να αποτρέψει τα χειρότερα», συνιστά αναμφίβολα την αντιστροφή της θεωρίας του Καρλ Σμιτ περί του «Κατέχοντος», ήτοι, την ανάδειξη μιας αριστερής ριζοσπαστικής εκδοχής της Πολιτικής Θεολογίας. Στη θέση του «Κατέχοντος» έχουμε τον ΣΥΡΙΖΑ και στη θέση του «αντίχριστου» τη Νέα Δημοκρατία. Είναι κι αυτό μια κάποια φιλοσοφικο-πολιτική άποψη, τι να κάνουμε, απλώς την καταγράφω και αφήνω στον αναγνώστη να την κρίνει. Αμφιβάλλω ωστόσο αν μια τέτοια τοποθέτηση δύναται να επηρεάσει τις επιλογές των ψηφοφόρων στις εκλογές της 25ης Ιουνίου.

* καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες