Ζούμε την εποχή ενός άκρατου ναρκισσισμού. Οσο η ανάγκη για συλλογικότητα, ενσυναίσθηση, αναγνώριση του Αλλου και του διαφορετικού γίνεται σήμερα πιο επιτακτική τόσο η τεχνολογία μάς σπρώχνει στον αυτοθαυμασμό, τη λατρεία του εαυτού, την περιχαράκωση του καθένα στον μικρόκοσμό του.
Αυτό στην τέχνη οδηγεί στην αυτοαναφορικότητα. Μα, θα αντιδράσουν κάποιοι, είναι κακό αυτό; Ετσι δεν κάνει κατά κανόνα ο καλλιτέχνης – να μιλάει για τον εαυτό του;
Ναι, από εκεί ξεκινάει. Η βιωματική εμπειρία αποτελεί τη βασική πηγή έμπνευσης για έναν δημιουργό. Αλλά είναι το κίνητρο, απλώς η πηγή έμπνευσης, η πρόκληση για την εκκίνηση του έργου του.
Λέω στους μαθητές μου: Δεν κάνουμε τη ζωή μας ταινία. Ομως μπορούμε να μιλήσουμε για τη ζωή μας μέσα από τη ζωή ενός άλλου. Μπορούμε να τη φιλτράρουμε, να την περάσουμε μέσα από άλλα κανάλια, να της βρούμε ένα ρούχο, μια ιστορία. Αν επιθυμούμε βέβαια να ενδιαφερθούν υποψήφιοι θεατές. Αν θέλουμε να αποκαταστήσουμε τη χαμένη επικοινωνία μαζί τους.
Δυστυχώς, τις τελευταίες δεκαετίες η τέχνη (ας περιοριστούμε εδώ στον κινηματογράφο) γίνεται όλο και πιο αυτάρεσκη. Οι ταινίες μοιάζουν με video selfie: πάνω απ’ όλους εγώ, ο λατρεμένος εαυτός μου, κι όλα όσα κουβαλάω μέσα μου. Κι είναι αλήθεια, βέβαια, ότι κανείς δεν γλιτώνει από την παιδική του ηλικία, πόσο μάλλον από το παρελθόν του. Αλλά θέλει ικανότητα, φαντασία, αληθινή τέχνη για να εγγράψεις το ατομικό στο συλλογικό ασυνείδητο, για να αναβλύσει μέσα από τη δική σου αλήθεια η αλήθεια των άλλων.
Και υπήρξαν και έργα με αυτοαναφορικό χαρακτήρα που το κατόρθωσαν αυτό, όπως κάποιες ταινίες του Βισκόντι, του Φελίνι, του Γκοντάρ (τα ονόματα είναι ενδεικτικά). Αλλά μιλάμε για ταινίες μεγάλων σκηνοθετών που κι αυτοί ακόμα, για να το κατορθώσουν, κατέφυγαν πολύ συχνά στην έμπνευση από άλλες μορφές τέχνης (π.χ., τη λογοτεχνία και την ποίηση).
Αντίθετα σήμερα, παρ' όλο που σπανίζουν πλέον οι αληθινοί δημιουργοί, κατακλυζόμαστε από αυτοαναφορικές ταινίες ερμητικά κλεισμένες στον εαυτό τους, κατά κανόνα μεταμοντέρνας αισθητικής και εξοντωτικής (σχεδόν τρίωρης) διάρκειας. Ενα σινεμά δημιουργού… απ’ όπου απουσιάζουν οι πραγματικοί δημιουργοί!
Βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι ανάμεσα σε δύο άκρα, τις δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Από τη μια μεριά, στην εξωστρέφεια ενός χολιγουντιανού μοντέλου που μάταια προσπαθεί να ξαναβρεί τις αρετές του ένδοξου παρελθόντος του. Κι από την άλλη, στην αβάσταχτη εσωστρέφεια αυτοαναφορικών ταινιών τέχνης.
Υπάρχει ελπίδα; Ναι, είναι οι ταινίες ανάμεσα στα δύο άκρα. Αυτές που έχουν κάτι σημαντικό να πουν, ως περιεχόμενο και μορφή, χωρίς να με περιφρονούν ως θεατή. Αυτές ψάχνω να βρω. Μόνο που αυτές οι ταινίες, που ανθούσαν κάποιες προηγούμενες δεκαετίες, είναι πλέον λίγες, υπογραμμίζοντας με τη σειρά τους την κραυγαλέα έλλειψη σημαντικών δημιουργών.
* σκηνοθέτης, διευθυντής Film Studies BA, MA New York College, Athens, University of Greenwich, UK
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας