Κινητά στοιχεία

Αραγε έχουμε διανύσει ικανή χρονική και ιστορική απόσταση ώστε να μπορούμε να αποφανθούμε τελεσίδικα για το ποια είναι η σημαντικότερη εφεύρεση, η πλέον καθοριστική και επιδραστική, της δεύτερης χιλιετίας; Οι περισσότερες απόψεις συγκλίνουν στην ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο.

Ο Ιωάννης γεννήθηκε μάλλον το 1397 στο Μάιντς της Γερμανίας και περίπου το 1430 εγκαταστάθηκε στο Στρασβούργο, ασχολούμενος με τη μεταλλουργία και τη χρυσοχοΐα, όντας μέλος της αντίστοιχης συντεχνίας. Πιεζόμενος να αποπληρώσει τα χρέη που του δημιούργησε μια οικονομικά αποτυχημένη επιχείρηση κατασκευής κατόπτρων, χρησιμοποίησε τις γνώσεις του για την ανάπτυξη κινητών τυπογραφικών στοιχείων, κατεύθυνση προς την οποία είχε κινηθεί και ο Λαυρέντιος Κοστέρ, λίγα χρόνια νωρίτερα, στο Χάρλεμ της Ολλανδίας.

Ωστόσο, στον Γουτεμβέργιο οφείλουμε τη σύλληψη της τυπογραφίας ως ολοκληρωμένης διαδικασίας έκδοσης βιβλίων, με την άρτια ανάπτυξη ξύλινων και μεταλλικών κινητών στοιχείων. Με αυτά, καθένα από τα οποία αντιστοιχούσε σε έναν τυπογραφικό χαρακτήρα, μπορούσε να οργανωθεί κατά απλό, γραμμικό τρόπο ο σχηματισμός λέξεων, φράσεων, σελίδων ολόκληρων. Χρησιμοποιώντας ένα μεταποιημένο σταφυλοπιεστήριο, ο Γουτεμβέργιος τύπωσε τα πρώτα λαϊκά και θρησκευτικά βιβλία γύρω στο 1436, ενώ το 1441 βελτιώνοντας την ποιότητα της μελάνης πέτυχε εκτύπωση διπλής όψης με υψηλό τεχνικό και αισθητικό αποτέλεσμα.

Αυτό όμως που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι ότι ο Γουτεμβέργιος αναγκάστηκε, ελλείψει ιδίων οικονομικών πόρων, να συνεταιριστεί με τον χρηματιστή Γιόχαν Φουστ, υψηλότερη προτεραιότητα του οποίου ήταν η ασφαλής και ταχεία απόσβεση των κεφαλαίων του και η μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους και όχι η υψηλή ποιότητα και η αισθητική αρτιότητα των εκδόσεων όπως ήθελε ο Γουτεμβέργιος.

Η αγεφύρωτη αυτή διαφορά τους επιλύθηκε δικαστικά και, φυσικά, τη δίκη κέρδισε ο Φουστ, στον οποίο δεν αρκούσαν οι 3.600 σελίδες που μπορούσαν να τυπώσουν ημερησίως! Ο Γουτεμβέργιος αναγκάστηκε να καταβάλει ένα σεβαστό ποσόν και αντιμετώπισε και πάλι το φάσμα της χρεοκοπίας. Συνέχισε το έργο του με ένα μικρό ιδιόκτητο τυπογραφείο και προς το τέλος της ζωής του, σχεδόν τυφλός, επιβίωνε χάρη σε ένα μικρό επίδομα που του είχε χορηγηθεί από τον Αρχιεπίσκοπο του Μάιντς.

Ο Γουτεμβέργιος πέθανε σαν σήμερα το 1468, έχοντας αφήσει την παρακαταθήκη που σημάδεψε το πέρασμα από τη μεσαιωνική στη νεωτερική εποχή: από τα όλα κι όλα 120 έως 150 βιβλία που εκτιμάται ότι ήταν τα μόνα διαθέσιμα σε περιορισμένα χειρόγραφα αντίτυπα στις κλειστές βιβλιοθήκες των μεσαιωνικών μοναστηριών, φτάσαμε στην ελεύθερη κυκλοφορία εκατομμυρίων βιβλίων στα κατοπινά χρόνια. Και όμως, ο ιθύνων νους αυτής της πνευματικής επανάστασης έπεσε θύμα του γρήγορου κέρδους και της απληστίας ενός «επενδυτή»... Και αυτό ήδη από τον 15ο αιώνα!

* (Ph.D.)2, αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής Φυσικής – Υπολογιστικής Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης