Το «Παλάς», ο κύριος Πόταγας

Στο «Παλάς» Παγκρατίου, όπου ο δωδεκάχρονος Μάνος Χατζιδάκις, το 1937, μαγεύτηκε από τη Μαρί Μπελ και τη μουσική του Μορίς Ζομπέρ στο «Un carnet de bal», εκεί, λίγο μετά το ’40, ο Ματθαίος Πόταγας θα άρχιζε να εργάζεται. 80 χρόνια αργότερα, ο ίδιος θα παραχωρούσε το «Παλάς» στον Αγγελο Φραντζή για τα γυρίσματα της «Ευτυχίας». Ταγμένος στο σινεμά από την αρχή.

«Πριν μάθω οτιδήποτε άλλο, έμαθα τα του κινηματογράφου· πριν βγω έξω στον δρόμο, πριν παίξω, πριν κάνω φιλίες και παρέες», έλεγε, το 1998, στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ της Κατερίνας Πατρώνη για την ΕΡΤ και το «Παρασκήνιο».

Δεν ξέρω αν τον ενδιέφερε τι θα παρατηρούσε κάποιος που θα πήγαινε στο «Παλάς». Εκεί ήταν τα άβολα καθίσματα, οι φθαρμένες ταπετσαρίες, ο μέτριος ήχος, η μυρωδιά της υγρασίας. Αλλά και το φροντισμένο θερινό. Η επιβλητική αρτ ντεκό χειμερινή αίθουσα που σχεδίασε ο Βασίλειος Κασσάνδρας. Η φιδωτή δρύινη κουπαστή της σκάλας με τα μαρμάρινα σκαλοπάτια της που είχαν λειανθεί από εκατομμύρια βήματα ενός αιώνα θεατών.

Η μέριμνά του για τον χώρο (τον έβλεπες στο σινεμά του από το ξεκίνημα της μέρας μέχρι μετά τα μεσάνυχτα) ήταν συνεχής αλλά μοναχική, οπότε περιορισμένη. Αλλωστε, το κύριο και αδιαπραγμάτευτο μέλημά του ήταν άλλο: να φτάσει πάση θυσία η φωτεινή δέσμη στη μεγάλη οθόνη. «Θα μπορούσα να ζήσω χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, δεν θα μπορούσα να ζήσω χωρίς κινηματογράφο. Εχω απαρνηθεί τα εγκόσμια ή με έχουν απαρνηθεί εκείνα».

Η στάση του θα ευνοούσε τις αναγωγές σε κινηματογραφικούς ήρωες. Ο ίδιος δεν το έκρυβε: «Ηθελα κάπως να πλησιάσω αυτούς τους ήρωες. Οχι βέβαια να πάω στην εποχή τους, αλλά να μεταφέρω στην εποχή μου όλα αυτά τα πράγματα που έβλεπα και να διαμορφώσω έναν τέτοιο χαρακτήρα, μια τέτοια νοοτροπία και προσωπικότητα που μάλλον να μοιάζει με αυτούς».

Η ζωή δεν είναι «Σινεμά ο Παράδεισος», αλλά ενίοτε επιτρέπει κάποιες εξαιρέσεις. Το «Παλάς», μετά την άρση της καραντίνας, δεν έμεινε κλειστό. Εκείνος, λίγες μέρες πριν πεθάνει, ήταν εκεί και το λειτούργησε ξανά. «Σας έχει περάσει από το μυαλό να σταματήσετε;», τον είχε ρωτήσει, το ’98, η Κατερίνα Πατρώνη. «Οχι», απαντά. «...θα είναι θανάσιμη περίπτωση και στεναχώρια φοβερή», συμπληρώνοντας όμως αργότερα: «Δεν βλέπω μπροστά μου τέλος. Προχωρώ όπως είχα ξεκινήσει, τα βλέπω τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο, τον αισιόδοξο».

Μου έλεγε ο Αλέξανδρος Σιγαλός ότι κάποτε, ενώ τελείωνε το διάλειμμα μιας ταινίας, ο Πόταγας τον είδε να αναζητεί το κυλικείο. «Θέλετε κάτι;», τον ρώτησε, καθώς κατευθυνόταν προς την κάμαρα της κινηματογραφικής μηχανής για να την ετοιμάσει για το δεύτερο μέρος. «Ενα τσάι, αλλά καλύτερα αφήστε το. Βλέπω ότι ξεκινάει η προβολή». Χωρίς δισταγμό εκείνος του ζήτησε να τον ακολουθήσει στο κυλικείο: «Μην ανησυχείτε. Και το τσάι θα γίνει και η προβολή θα ξεκινήσει».

Ναι, μέσα στο παλιό κτίριο της Υμηττού 109, ο χρόνος μέχρι το τέλος άκουγε τον Ματθαίο Πόταγα με προσήλωση και οι θεατές που έρχονταν, έβλεπαν το παιχνίδι να παίζεται αλλιώς.

• Η ταινία της Κατερίνας Πατρώνη «Μια μέρα ενός κινηματογραφιστή» (εκπομπή «Παρασκήνιο») υπάρχει στο αρχείο της ΕΡΤ, https://archive.ert.gr/7285/

• Το «Παλάς» και ο Ματθαίος Πόταγας και στο «ΠΑΛΑΣ Ιστορίες από το Παγκράτι» των Θάνου Λυμπερόπουλου και Βασίλη Καλέμου, https://vimeo.com/451292619