Καλλιτεχνικές οφθαλμ-απάτες

Η τέχνη είναι σχεδόν αναπόσπαστα δεμένη με τον μύθο. Πολύ πριν από την Αναγέννηση, όταν ο Αλμπέρτι θεώρησε τον Νάρκισσο ευρετή της ζωγραφικής, ο μύθος γίνεται αδιάκοπα θέμα της εικαστικής αναπαράστασης είτε της επικής αφήγησης και της θεατρικής δραματοποίησης.

Ταυτόχρονα, η τέχνη και ειδικά το στοιχείο της αναπαράστασης γίνονται μέρος αφηγήσεων, όπου δύσκολα μπορεί κανείς να διακρίνει το μυθώδες από το ιστορικό στοιχείο.

Σε μία από τις πιο γνωστές αυτές αφηγήσεις, ο αρχαίος ζωγράφος Ζεύξις, βιρτουόζος της πιστής –της «φωτογραφικής» θα λέγαμε σήμερα– αναπαράστασης, διαγωνίζεται με τον νεότερό του Παρράσιο για το ποιος από τους δύο μπορεί να ξεγελάσει με την αληθοφάνεια της τέχνης του.

Ο Ζεύξις ζωγραφίζει σταφύλια που ξεγελάνε τα πουλιά που πάνε μάταια να τα τσιμπήσουν.

Ο Παρράσιος, όμως, ζωγραφίζει μια κουρτίνα, την οποία ξεγελασμένος ο ίδιος ο Ζεύξις τού ζητά να τη σηκώσει για να του αποκαλύψει το έργο του.

Οταν αντιλαμβάνεται την οφθαλμαπάτη και συνειδητοποιεί ότι έργο είναι η ίδια η κουρτίνα που μοιάζει πραγματική, αναγνωρίζει ότι ο Παρράσιος είναι ανώτερος από εκείνον, αφού μπόρεσε και ξεγέλασε έναν άνθρωπο, και μάλιστα σπουδαίο ζωγράφο, ενώ αυτός ξεγέλασε μόνον πουλιά.

Αλλες αντίστοιχες αφηγήσεις έχουν πάντοτε ως κεντρικό μοτίβο την ικανότητα της τέχνης να εξαπατά τις αισθήσεις και να επιβάλλει το πεποιημένο, το πλαστό, ως πραγματικό.

Οι αφηγήσεις αυτές μοιάζουν ωστόσο λιγότερο ή περισσότερο ξεπερασμένες στην εποχή μας.

Ο πρώτος λόγος είναι ότι οι δυνατότητες της χιλιοστομετρικής αναπαράστασης ενός μοτίβου, όπως και της ακριβέστατης αναπαραγωγής ενός καλλιτεχνικού έργου, και επίσης οι προσομοιώσεις της πραγματικότητας έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο τελειότητας που τα παλιά παθήματα των πουλιών από τη μια και του ζωγράφου από την άλλη να αντιμετωπίζονται με ένα χαμόγελο ανωτερότητας.

Στην καλλιτεχνική και μη τέχνη της εξαπάτησης ο σύγχρονος κόσμος κατέχει τα αναμφισβήτητα πρωτεία.

Θα έλεγα, ωστόσο, ότι δεν είναι οι καλλιτέχνες που πρωταγωνιστούν στο άθλημα αυτό. Οι πολιτικοί, είτε αυτοί που σκηνοθετούν και κατευθύνουν τους πολιτικούς, ξέρουν να ζωγραφίζουν εικόνες και να στήνουν τα πιο τέλεια θεάματα ικανά να ανακατεύουν και να μεταλλάσσουν κατά βούληση το πραγματικό και το πλαστό.

Η μυθώδης, δηλαδή η ψευδής εικόνα ενός χημικού ή πυρηνικού οπλοστασίου, κατάλληλα προβεβλημένη από τη ρητορική των πολιτικών και τα Μέσα, μπορεί να είναι τόσο αληθινή που να θρέψει, όπως και συνεχώς το κάνει, τους ακατάπαυστους πολέμους του εικοστού πρώτου αιώνα.

Και οι δηλώσεις άλλων πολιτικών περί επικείμενης ανάκαμψης, ανάπτυξης κ.λπ. να μας κάνουν να ξεχάσουμε για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου την πραγματικότητα της ζωής μας.