Οδηγίες χρήσεως για φιλόζωους στα νησιά

Ζείδωρος η αγνή ελληνική ύπαιθρος, προσφέρει επί αιώνες αφειδώς τ’ αγαθά της στους τυχερούς που τη φροντίζουν και την καλλιεργούν. Τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, η εγκατάλειψη της επαρχίας και η κλιματική αλλαγή με τους θερμούς, άνυδρους χειμώνες, κάνουν τους παρεπιδημούντες το θέρος στα νησιά ή και στους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής χώρας να αντικρίζουν κρανίου τόπους, όπου κι αν βρεθούν. Συμβαίνει συχνά στους παραθεριστές που οδηγούν στο φιδωτό οδικό δίκτυο δύσβατων περιοχών να τους σταματούν στα ρείθρα ή και εν μέση οδώ πεινασμένες κατσίκες που προσπαθούν ματαίως να βοσκήσουν μες στο λιοπύρι το λιγοστό ξεραμένο χορτάρι.

Ορισμένοι που περνούν για δεύτερη φορά από τα ίδια σημεία, οδεύοντας συνήθως στις παραλίες, φιλεύουν τα ταλαίπωρα ζωντανά με καρπουζόφλουδες, πεπονόφλουδες, μαρουλόφυλλα και λοιπά ζαρζαβάτια που συλλέγουν σχολαστικά στα μαγαζιά, στο σπίτι ή στο Ερ μπι εν μπι τους. Αδειάζουν τη σακούλα με την πρασινάδα στην άκρη του δρόμου και προτού προλάβουν να διανύσουν πενήντα μέτρα, βλέπουν από τα καθρεφτάκια του αυτοκινήτου τις αίγες να μεζεδιάζουν με βουλιμία τα αναπάντεχα λαχταριστά εδέσματα.

Υποφώσκει περιρρέουσα ανθρωπιά σε τούτη την ευγενική κίνηση, ακριβώς επειδή απευθύνεται σε αναξιοπαθούντα ζώα. Πληροφορώ τους φιλόζωους ότι στην ορεινή Νάξο, απ’ όπου κατάγομαι, οι βοσκοί δίνουν ονόματα στις «ζούλες» τους ανάλογα με το χρώμα και τα σχήματα του τριχώματος και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν τα κέρατα, τα αυτιά και τα μαστάρια τους. Υπάρχουν εκατοντάδες τέτοια ονόματα με τα οποία αποδίδεται πιστά η ιδιομορφία καθεμιάς. Ορολογία παράξενη, δυσνόητη σε μας τους αδαείς σημερινούς.

Λέξεις που έρχονται, μολαταύτα, κατευθείαν από τα πανάρχαια λίκνα της περήφανης βοσκοσύνης και της οικείας παράδοσης. Παρεμπιπτόντως, ζούλες λέγονται στη Νάξο οι κατσίκες. «Ζα», δηλαδή ζώα, αποκαλούνται συνήθως τα μηρυκαστικά. Οι Νάξιοι βοσκοί, όμως, ονομάζουν «ζα» μόνο τους τράγους και τις αίγες. Τα ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα καθότι ο αγέρωχος τρόπος ζωής τους και η ανεξαρτησία τους κολλάνε γάντι στο δικό τους ανυπότακτο ορεσίβιο πνεύμα.

Εκπαιδευτικός, ποιητής και πολλά ακόμα, ο Γεώργιος Δ. Ζευγώλης δημοσίευσε το 1953 μια εξαιρετική λαογραφική μελέτη με τίτλο «Ποιμενικά της ορεινής Νάξου», βασισμένη σε αφηγήσεις βοσκών. Αντιγράφω από το ως άνω πόνημα τα ονόματα των κατσικιών, πολλά από τα οποία συναντιούνται αυτούσια σε Κύπρο, Κρήτη, Ρόδο, Κάρπαθο, Κάλυμνο, Κύθνο, Κίμωλο, Χίο, αλλά και τη Ρούμελη, την Ηλεία και τα Καρδάμυλα.

Σημειώστε λοιπόν: Μαύρη ζούλα λέγεται η ολόμαυρη. Μαυρομάσκαλη, η μαύρη με άσπρο μπάλωμα μπροστά στα πλευρά. Ζωνή η μαύρη με μια άσπρη ζώνη στη μέση. Βρακάτη, η μαύρη με άσπρα ποδάρια, σαν να φοράει βράκες. Παρδαλή, η μαύρη με άσπρα μπαλώματα. Μαυρασπρομύτα, η μαύρη με άσπρη στάμπα στο πρόσωπο κοντά στη μύτη. Μαυρασταράτη, η μαύρη με «ασταράδα», δηλ. ασπρίλα στο κούτελο. Φυρρή, εκείνη που έχει τρίχωμα κοκκινωπό. Καμωδή, η έχουσα σκούρο καφέ χρώμα. Η λιβανή έχει ανοιχτό καφέ. Η χελιά είναι άσπρη στην κοιλιά, στον λαιμό και στα πίσω πόδια. Τσούλα ή τσουλή αποκαλείται η φέρουσα μικρά αυτιά, ενώ αμπαδιά όποια δεν έχει κέρατα. Παραλλαγές υπάρχουν άπειρες. Φέρ’ ειπείν, η τσουλοπάρδαλη είναι η παρδαλή με μικρά αυτιά. Και πάει λέγοντας.