Ασκηση μνήμης

Στοιχειώνουν τα παιδικά χρόνια και την ενήλικη ζωή μου τα τραγικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στο χωριό μου, τ’ Απεράθου της Νάξου, στις 2 Ιανουαρίου 1917, χρονιάρα Δευτέρα, ακριβώς πριν από έναν αιώνα και κάτι ψιλά. Μεγάλωσα με τις κατάρες τσι λαλάς μου –γιαγιά πά’ να πει–, να αντηχούν στ’ αυτιά σαν μακάβριο νανούρισμα, σαν αδικαίωτο μοιρολόι, εκκωφαντικό βουητό που τραντάζει τις σιωπηλές εκτάσεις της λήθης, αναζητώντας τα πώς και τα γιατί.

Φέρνω στον νου τους νεκρούς απ’ το στενό οικογενειακό περιβάλλον: Γιάννης Μιχ. Αναματερός, ετών 12, αδελφός της ως άνω μάμμης. Ειρήνη Εμμ. Κώτσου, 16 χρόνων, πρώτη της εξαδέλφη. Το πτώμα της βρέθηκε με κομμένο τον παράμεσο, απ’ όπου αφαιρέθηκε δαχτυλίδι. Δημήτρης Αντ. Ζευγώλης, 13 ετών, αδελφός αγαπημένου μου θείου. Ευδοκία Βασ. Γιακουμή, οπωσούν πρεσβύτερη, ετών 40, αδελφή του πάππου μου. Αφησε τέσσερα ορφανά. Καλή Εμμ. Γιακουμή, 37, ξαδέλφη του που ανέτρεφε κι εκείνη τέσσερα παιδιά. Συγγενής μου, και ο εβδομηντάχρονος Στέφανος Δημ. Μπελιώτης, που δολοφονήθηκε με ξιφολόγχη στην αυλόθυρα του σπιτιού του.

Ανίατη επιδημία ή πολυαίμακτη θεομηνία θα ’λεγε κανείς πως έπληξε την Απείρανθο. Βάσει του φύλου και της ηλικίας των αφανισμένων θα συμπεραίναμε ότι εξολόθρευσε πρωτίστως ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Πράγματι, η πλειονότητα των τριάντα δύο συνολικά σκοτωμένων ήταν γέροντες, ανήλικοι και γυναίκες, αρκετές εκ των οποίων σε προχωρημένη κύηση. Γυναικόπαιδα υπήρξαν άλλωστε και τα περισσότερα από τα δεκαπέντε άτομα που έμειναν ανάπηρα με πλήρη ανικανότητα, αλλά και οι είκοσι επτά τραυματίες.

Για αποτρόπαιη σφαγή αμάχων πρόκειται, περί φρικτού εν ψυχρώ εγκλήματος σε μη εμπόλεμη ζώνη. «Μα, η Τουρκιά μας ήβρηκε;» ψέλλισε άναυδος ο γέροντας Μ. Γρατσίας. Οχι ασφαλώς. Τους μπερέδες των δραστών κοσμούσε το ελληνικό εθνόσημο. Εν τάχει τα περιστατικά. Τον Δεκέμβριο του ’16 οι δυνάμεις της Εθνικής Αμυνας, που με την αμέριστη συνδρομή των Αγγλογάλλων έχουν επικρατήσει του Κράτους των Αθηνών, αξιώνουν προσχώρηση από τους κατοίκους των νησιών. Βασιλικοί οι Απεραθίτες, δεν υπογράφουν.

Η άρνησή τους εκφράζει, κατά πολλούς, το ανυπότακτο πνεύμα των απομονωμένων ορεσίβιων απέναντι στην κεντρική εξουσία, η οποία μετήλθε παράλογη και αδικαιολόγητη βία. Τα κανόνια του τορπιλοβόλου «Θέτις» έβαλαν επίσης με οβίδες εναντίον του χωριού, ευτυχώς χωρίς αποτέλεσμα. Τα γεγονότα της Απειράνθου αποσιωπούνται επί δεκαετίες· δεν συνάδουν, βλέπεις, με τις κυρίαρχες εθνικές αφηγήσεις. Φωτίζονται απόψε στις 6.30, σε εκδήλωση που διοργανώνει ο Απεραθίτικος Σύλλογος στο Πολιτιστικό Κέντρο «Καμίνι» (Καραϊσκάκη και Καψάλη στο Γαλάτσι) με ομιλητές τον φιλόλογο, πρώην βουλευτή, Νίκο Λεβογιάννη, και τον δάσκαλο και αντιδήμαρχο Μάνο Ελευθερίου. Τελειώνω με τον αποχαιρετισμό χαροκαμένης μάνας προς το βλαστάρι της, που παραπέμπει σε αρχαία τραγωδία: «Από την άχνη που ’βγαλε το αίμα σου Βασίλη κατακλυσμός να ’εννηθεί και να πνι’ούν οι σκύλοι».