Πλωτίνος και απελευθερωτική κοσμοεικόνα στην παγκοσμιοποίηση

Η κυριαρχία της εικόνας πάνω στον λόγο είναι ένα από τα κομβικά φιλοσοφικά ζητήματα που έχει θέσει τις τελευταίες δεκαετίες η επέλαση της επιστήμης και της τεχνολογίας καθώς και η χρήση της από τη βιομηχανία του θεάματος, τα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, το διαδίκτυο κ.λπ.

Ουσιαστικά το μείζον θέμα της ηθικοπνευματικής και πολιτικής ηγεμονίας που έθεσε ο Αντόνιο Γκράμσι πρέπει να επανεξεταστεί κυρίως από την Αριστερά, με επιπρόσθετο στοιχείο την ηγεμονία και μάλιστα με βάση τα απόβλητα της εικονικής πραγματικότητας πάνω στον λόγο.

Το θέμα είναι τεράστιο και έχει να κάνει με το τι είδους ανθρώπινο τύπο θέλουμε να οικοδομήσουμε, καθώς και με την επανασύνδεση ηθικής και πολιτικής, τη διάσπαση της οποίας δημιούργησε ο μεταμοντέρνος νεοφιλελευθερισμός για να επιβάλει την ακραία και θανατηφόρα λιτότητα στους λαούς.

Στην πρώτη παγκοσμιοποίηση που καταγράφεται ιστορικά, αυτή των ελληνιστικών χρόνων με την εξάπλωση του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία και εν συνεχεία με την κυριαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Ευρώπη και Ασία, ανακατεύονται οι πολιτισμικές παραδόσεις και οι φιλόσοφοι προσπαθούν να απαντήσουν στα καινούργια προβλήματα που τίθενται για τον άνθρωπο.

Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πλωτίνος (203-270 μ.Χ.) με αφετηρία κυρίως τη φιλοσοφία του Πλάτωνα αλλά και του Αριστοτέλη προσπαθεί να δημιουργήσει μία νέα σύνθεση μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Στο έργο του «Εννεάδες» η εικόνα αναδεικνύεται ως θεμελιώδες στοιχείο στην παγκοσμιοποίηση της εποχής του και διαβλέπει με την ισχυρή του ενόραση πως θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην πορεία της ανθρωπότητας.

Γεννημένος στη Λυκόπολη της Αιγύπτου και μεγαλωμένος στην Αλεξάνδρεια, Ελληνας, όπου έλαβε υψηλή φιλοσοφική μόρφωση, με άξονα τη φιλοσοφική ηθική και την ποίηση δημιουργεί μία κοσμοεικόνα υψηλών μεταφυσικών αξιών για να επηρεάσει τις πολιτισμικές εξελίξεις του καιρού του. Μεταφυσικός, αλλά ορθολογιστής και άθεος, επηρεάζει το σύνολο των χριστιανικών εξελίξεων στη σκέψη και στην τέχνη.

Κορυφαίο παράδειγμα, εκτός από τη βυζαντινή τέχνη καθώς και ρευμάτων της Αναγέννησης, είναι ο επηρεασμός του μεγάλου Θεοτοκόπουλου. Στην ποίηση εκτός από τους Βυζαντινούς ποιητές ενέπνευσε με τη μεταφυσική του φωτός τον Οδυσσέα Ελύτη.

«Οπως οι ακτίνες του ηλίου, φωτίζοντας ένα σκοτεινό σύννεφο, το κάνουν να λάμπει και το δείχνουν χρυσό, έτσι και η ψυχή μπαίνει στο σώμα του ουρανού και του δίνει ζωή, αθανασία και το ξυπνά από τον ύπνο του» (Πλωτίνος, «Εννεάδες», εκδ. Κάκτος), σημειώνει εμφατικά ο Πλωτίνος, σηματοδοτώντας μέσω της ποιητικής του φωτός όλο το φάσμα των θετικών αξιών ζωής που πιστεύει πως πρέπει να διαθέτει ο οικουμενικός άνθρωπος της Ανατολής και της Δύσης, πέρα από διαχωριστικές θρησκευτικές, εθνικές, τοπικές και άλλες επιμέρους αντιλήψεις που τον υποβιβάζουν ως ηθικοκοινωνικό ον.

Αναφερόμενος στον κόσμο των νοητών, ο Πλωτίνος πλάθει μία μεταφυσική κοσμοεικόνα γεμάτη ομορφιά και φως. «Στον κόσμο των νοητών, η θέαση δεν έχει εξωτερικό όργανο… Είναι ένα φως που βλέπει ένα άλλο φως που βλέπει τον εαυτό του» (εκδ. Κάκτος).

Ουσιαστικά ο μεταφυσικός Πλωτίνος μάς παρέχει ένα παράδειγμα με την επιστημολογική έννοια του όρου, πώς να δημιουργήσουμε στις συνθήκες της δικής μας παγκοσμιοποίησης μια ηθικοπνευματική ηγεμονία της εικόνας, εδραιωμένης σε έναν απελευθερωτικό φιλοσοφικό λόγο κατά των αποβλήτων της εικόνας της καπιταλιστικής βιομηχανίας του θεάματος.

Η Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα θα συγκροτήσουν μία πνευματική κοσμοεικόνα για μια απελευθερωτική κοινωνία των πολιτών της συλλογικής ευτυχίας;