Διάλογος–δρόμος προς την αλήθεια. Κανόνες

① Υποθέτουμε ότι ο συνομιλητής μας αναζητά την αλήθεια όπως κι εμείς. Δεν επιτρέπουμε στον Αλλον αυτό να το αμφισβητήσει και να μας ευτελίσει. Δεν μπαίνουμε σε διάλογο με κάποιον που η «άποψή» του είναι ασυνάρτητη και παντελώς ατεκμηρίωτη. Η συζήτηση μαζί του θα είναι άγονη.

② Αφήνουμε τον συνομιλητή μας να αναπτύξει την άποψή του, δεν τον διακόπτουμε διαρκώς.

③ Απαλλαγμένοι από την όποια προδιάθεση, επιχειρούμε να καταλάβουμε τον συνομιλητή μας. Αποφεύγουμε τις παρερμηνείες για όσα λέει. Διερωτώμαστε αν οι λέξεις που χρησιμοποιεί έχουν και για μας το ίδιο περιεχόμενο.

④ Αποφεύγουμε την έπαρση για ό,τι λέμε. Δεν ξεχνούμε πως η ισχύς των όσων λέμε είναι τόση όση και των επιχειρημάτων μας.

⑤ Σε ό,τι συμφωνούμε με τον Αλλον, το δηλώνουμε και σ’ αυτόν. Στον διάλογο μαζί του αποφεύγουμε να τον «στριμώξουμε», να τον φέρουμε σε δύσκολη θέση για ό,τι θέλει να πει. Δεν προσβάλλουμε την προσωπικότητά του. Δεν κουβεντιάζουμε με κάποιον εχθρικά προδιατεθειμένο απέναντί μας.

⑥ Είμαστε σαφείς σε ό,τι διαφωνούμε με τον συνομιλητή μας. Αν χρειαστεί, αναπτύσσουμε αναλυτικά τη διαφωνία μας, τα επιχειρήματά μας. Για τα αυτονόητα και για τις κοινότοπες αλήθειες δεν επιχειρηματολογούμε. Δεν πλατειάζουμε.

⑦ Μη θέλουμε να συμβιβάσουμε τα ασυμβίβαστα. Το αξίωμα της αλήθειας δεν υποτάσσεται στην όποια διάθεση για συμφιλίωση με τον Αλλον. Αποφεύγουμε την υπεργενίκευση της αλήθειας του μερικού.

⑧ Ο διάλογος για την αλήθεια δεν είναι ατέρμονη φλυαρία. Ο διάλογος για την αλήθεια πρέπει να καταλήγει κάπου -σε συμφωνία ή σε διαφωνία- με τον συνομιλητή μας. Ο διάλογος με συνομιλητή που κατέχει το θέμα καταλήγει σε κοινό πόρισμα ή προετοιμάζει τη συνέχισή του με αυτόν τον σκοπό. Αυτό αφορά τον επιστημονικό διάλογο.

⑨ Σεβόμαστε την υποκειμενική αλήθεια του Αλλου, δηλαδή την αλήθεια που εκφράζει τον εσωτερικό βιωματικό κόσμο του ή και τον ενδοσκοπικό του κόσμο. Δεν απορούμε που δεν μπορούμε να τον κατανοήσουμε. Ομως, κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια να κατανοήσουμε και να διατυπώσουμε, και λεκτικά, τον δικό μας υποκειμενικό εσωτερικό κόσμο. Με αυτούς τους όρους είναι δυνατός ο διάλογος, η συνομιλία με τον Αλλον, χωρίς την απαίτηση της κατάληξης σε μια κοινά αποδεκτή αλήθεια.

⑩ Ο βαθιά αδικημένος κοινωνικά, ο καταπιεσμένος, δεν μπαίνει σε διάλογο με τον φορέα της αδικίας και της καταπίεσης –με την εξουσία. Επιβάλλει το δίκαιό του, εφόσον το δικό του δίκαιο δεν πλήττει το δίκαιο άλλων κοινωνικά αδικημένων και καταπιεσμένων. Σε μια τέτοια πράξη οι νόμοι και οι κανόνες της πολιτικής και της ηθικής έχουν τον δικό τους λόγο.