Σε κίνδυνο η κοινωνική συνοχή;

Η έννοια της κοινωνικής συνοχής αποδίδει την ποιότητα των σχέσεων που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των μελών ή ομάδων μιας κοινωνίας σε δεδομένο τόπο και χρόνο.

Σε περιόδους έντονης οικονομικής (καπιταλιστικής) κρίσης, που δομικά επηρεάζει τη σύνολη λειτουργία μιας κρατικής οντότητας, η κοινωνική συνοχή διακυβεύεται έτι περαιτέρω: οι ισχυρές οικονομικά τάξεις επιδιώκουν την επίρριψη των συνεπειών της κρίσης στις ασθενέστερες, μεταξύ των οποίων, πλέον, αναπτύσσεται ανταγωνισμός για το ποιος θα επωμιστεί σε μικρότερο βαθμό το βάρος των δυσμενών οικονομικών μέτρων.

Οι πρόσφατες αγροτικές κινητοποιήσεις συνιστούν μια τέτοια περίπτωση εσωτερικού ταξικού ανταγωνισμού μεταξύ των ασθενών οικονομικών τάξεων, για την οποία είναι αναγκαίο να ακουστούν φωνές τρίτων, «πάντοτε την αλήθειαν ομιλούντων, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους» (Κ. Π. Καβάφης, «Θερμοπύλες»).

Αφορμή αυτών, το προσφάτως κατατεθέν σχέδιο της κοινωνικο-ασφαλιστικής μεταρρύθμισης. Ποια είναι, όμως, η γενική εικόνα της αγροτικής κοινωνικής ασφάλισης; Θεσπισθείσα με τον Ν. 4169/1961, βάσει του οποίου ιδρύθηκε ο ΟΓΑ, προβλέφθηκε η καταβολή μη ανταποδοτικού χαρακτήρα σύνταξης για τον αγροτικό πληθυσμό, ενώ αργότερα, με τον Ν. 1745/87, θεσμοθετήθηκε πρόσθετη παροχή επί ανταποδοτικής βάσης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι -σύμφωνα με τα στοιχεία του κρατικού προϋπολογισμού του 2015- ο ΟΓΑ λαμβάνει κρατική χρηματοδότηση ύψους 3,277 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 2,663 δισ. ευρώ χορηγούνται για την καταβολή της βασικής (μη ανταποδοτικής) σύνταξης, που δίνεται σε αγρότες οι οποίοι δεν έχουν πληρώσει αντίστοιχες εισφορές.

Σήμερα, το 88% των αγροτών δηλώνει εισόδημα μέχρι 5.000 ευρώ τον χρόνο και οι ασφαλιστικές εισφορές τους ανέρχονται στα 946 ευρώ τον χρόνο, ενώ με το νέο σχέδιο οι εισφορές της ομάδας αυτής μέχρι το 2019 θα φτάσουν τα 1.544 ευρώ.

Και ερωτάται: Είναι δίκαιος ο αγώνας των αγροτών για τις επιβαρύνσεις αυτές; Κάθε κοινωνικός αγώνας μίας καταπιεζόμενης κοινωνικής τάξης είναι δίκαιος –αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μία τυπικά ορθή απάντηση.

Το τι είναι, όμως, δίκαιο και τι άδικο σε μια κοινωνία είναι μέγεθος σχετικό, διότι δεν εξαρτάται μόνο από τον βαθμό που θίγεται μια κοινωνική τάξη, αλλά και από τον βαθμό που έχουν θιγεί άλλες κοινωνικές τάξεις.

Δίκαιος δεν μπορεί να είναι ο αγώνας, όταν τείνει σε εμφανώς ανισομερή κατανομή των συνεπειών της οικονομικής κρίσης, μεταξύ των περισσοτέρων κοινωνικών τάξεων.

Οταν επί σειρά ετών, κατά την περίοδο της κρίσης, κάποιες κοινωνικές ομάδες έχουν εξαθλιωθεί και περιθωριοποιηθεί, ενώ άλλες έχουν καθαιμαχθεί από τις συνεχείς περικοπές και την οικονομική ύφεση, δύσκολα μπορεί να υπάρχει, από τα κοινωνικά αυτά στρώματα, αποδοχή της απαίτησης κάποιων για μη συμμετοχή στα κοινά βάρη, όσο δίκαιο κι αν έχουν.

Εκείνο που φαίνεται να βαραίνει συνεχώς στη συνείδηση των άλλων κοινωνικών ομάδων, δεν είναι πόσο δίκαιη και ηθική βάση έχουν τα αγροτικά αιτήματα, αλλά η συνειδητοποίηση ότι τα βάρη, που συνεπάγεται τυχόν ικανοποίηση παράλογων αιτημάτων, θα μετακυλιστούν και πάλι σε άλλες κοινωνικές τάξεις και κατηγορίες εργαζομένων. Καθώς, πλέον, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο αντοχής, θα δοκιμαστεί σκληρά η κοινωνική συνοχή.

Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος, αν οι κινητοποιήσεις εξελιχθούν σε διαρκή και μόνιμο αποκλεισμό δρόμων, με την έλλειψη του μέτρου, που -δυστυχώς- βλέπουμε σε ορισμένους εκπροσώπους των αγροτών να δοκιμάζει την ανοχή των υπόλοιπων κοινωνικών ομάδων.

Είναι αναγκαίο και ωφέλιμο να εκφράσουν οι αγρότες την εναντίωσή τους στα κυβερνητικά μέτρα με τρόπο λογικό και πειστικό, στο πλαίσιο ειλικρινούς διαλόγου με την Πολιτεία, αποδεχόμενοι, όμως, συμμετοχή στην κοινή προσπάθεια, μικρής τάξεως, ανάλογη των πραγματικών τους εισοδημάτων: «γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι» [για να ξαναθυμηθούμε τον Καβάφη («Θερμοπύλες»)].

* δικηγόρος, ΜΔΕ Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης