Για ένα διαφορετικό δημόσιο σχολείο

Η παιδεία πρέπει να έρθει ξανά στο προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης. Είναι κοινά παραδεκτό πως η επένδυση στην εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει θετικά στο ξεπέρασμα της κρίσης και στη σωστή ανάπτυξη της χώρας.

Οι επιπτώσεις των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια επέφεραν δραματικές αλλαγές στη δημόσια εκπαίδευση. Θα μπορούσε κανείς σχηματικά να ταξινομήσει τις επιπτώσεις αυτές σε τρεις τομείς:

α) τις περικοπές των δαπανών και την τεράστια υποχρηματοδότηση της δημόσιας εκπαίδευσης (35% μείωση δαπανών στο διάστημα 2009-15), που οδήγησαν σε κλείσιμο και συγχώνευση σχολείων, κατάργηση ή υποβάθμιση υποστηρικτικών εκπαιδευτικών δομών, όπως η ενισχυτική διδασκαλία και οι σχολικές βιβλιοθήκες, μείωση του αριθμού των εκπαιδευτικών κατά 50.000 κ.λπ.,

β) τις παρεμβάσεις και τις αλλαγές στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης με αντιεκπαιδευτικό πρόσημο, με πιο χαρακτηριστικές την καθιέρωση της τράπεζας θεμάτων στο Λύκειο, την υποβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης με την κατάργηση τομέων και ειδικοτήτων, την προώθηση μιας σκληρής, ανταγωνιστικής και τιμωρητικής αξιολόγησης, και

γ) τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών, μείωση μισθών, αύξηση εργασιακού φόρτου και ελαστικοποίησης της εργασίας.

Στην πραγματικότητα αυτοί οι τρεις τομείς διαπλέκονται και αλληλοεπηρεάζονται και οδηγούν στην ίδια κατεύθυνση: την υποβάθμιση του δημόσιου και κοινωνικού αγαθού της παιδείας, την ιδιωτικοποίηση εκπαιδευτικών υπηρεσιών και την ενίσχυση του αυταρχισμού.

Παράλληλα, πρέπει να τονίσουμε πως οι αλλαγές που έγιναν στην εκπαίδευση πριν από την κρίση, και κυρίως από το 1997 και μετά, είχαν αφετηρία το «όραμα» του ανταγωνιστικού σχολείου, των πολλών εξετάσεων και της ταξινόμησης.

Η υποταγή της μαθησιακής διαδικασίας του Λυκείου στις πανελλαδικές εξετάσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση επέφερε σοβαρές στρεβλώσεις σε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα.

Με τις έως τώρα αλλαγές έχει δημιουργηθεί ένα εκπαιδευτικό σύστημα που εξοβελίζει βασικές παιδαγωγικές αρχές, περιορίζει τη γενική μόρφωση και την πολυδιάστατη γνώση και προάγει τον άκρατο ανταγωνισμό και τη φροντιστηριοποίηση μέσα και έξω από το σχολείο.

Δύσκολα κάτι που δεν ανήκει στη σφαίρα «του εξεταστικά χρήσιμου» κινητοποιεί το ενδιαφέρον των μαθητών, ιδιαίτερα στο Λύκειο.

Ευτυχώς, παρά την εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία, οι πρόσφατες νομοθετικές παρεμβάσεις, όπως η κατάργηση της υποχρεωτικής τράπεζας θεμάτων στο Λύκειο και η αποδέσμευση του απολυτηρίου του Λυκείου από την πρόσβαση στην τριτοβάθμια, η επαναλειτουργία όλων των ειδικοτήτων της ΤΕΕ που είχαν καταργηθεί, αλλά και οι αναγκαίες παρεμβάσεις για την ακύρωση διαδικασιών που είχαν δημιουργήσει αρνητικό κλίμα στα σχολεία (πειθαρχικό-αργία, διαθεσιμότητες, αξιολόγηση), ήταν θετικές και πρέπει να αξιοποιηθούν περαιτέρω για τη συνέχιση των παρεμβάσεων στην ίδια, θετική κατεύθυνση.

Πρέπει να ξαναδούμε πολλά πράγματα από την αρχή. Να μιλήσουμε για την ουσία της εκπαίδευσης. Για το περιεχόμενο και τις αξίες του δημόσιου σχολείου.

Αποδεχόμενοι, βέβαια, ως προϋπόθεση σε έναν τέτοιο διάλογο μια σημαντική αρχή, που πρέπει να τη θεωρούμε αδιαπραγμάτευτη:

Η εκπαίδευση είναι δημόσιο αγαθό, δεν είναι εμπόρευμα, και οφείλει η πολιτεία να φροντίζει με τις πολιτικές της να προσφέρεται αυτή από το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα σε όλες τις βαθμίδες δωρεάν και χωρίς καμία διάκριση, οποιασδήποτε μορφής, σε όλα τα παιδιά που ζουν σε αυτή τη χώρα.

Σε διεθνές επίπεδο, υπερεθνικοί οργανισμοί (ΟΟΣΑ, Ευρωπαϊκή Ενωση) πιέζουν τις κυβερνήσεις για να αλλάξουν οι βασικές αξίες της εκπαίδευσης.

Από την παιδεία των ανθρωπιστικών αξιών να οδηγηθούμε στην παιδεία των επιχειρηματικών αξιών.

Από την άλλη πλευρά όμως, όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί, σπουδαστές και συλλογικότητες σε όλο τον κόσμο οργανώνουν τις δικές τους αντιστάσεις και αντιπροτάσεις σε μια τέτοια εξέλιξη.

Θέλουμε ένα σχολείο που θα παρέχει ολόπλευρη, σύγχρονη γνώση αξιοποιώντας όλα τα επιτεύγματα των επιστημών και των τεχνών. Θέλουμε ένα σχολείο που θα διαμορφώνει μέσα από το πρόγραμμα και τις δραστηριότητές του πολύπλευρες προσωπικότητες δημοκρατικών και ενεργών πολιτών.

Θέλουμε ένα σχολείο που θα στηρίζει τα νέα παιδιά. Ενα σχολείο που θα το αγαπούν τα παιδιά, που θα εξασφαλίζει στους νέους και τις νέες τη δυνατότητα να ξεδιπλώνουν την προσωπικότητά τους και να υλοποιούν τα ενδιαφέροντά τους.

* πρώην προέδρος του Δ.Σ. της ΟΛΜΕ και μέλος της Επιτροπής Εθνικού Διαλόγου για την Παιδεία