Ποιος ήθελε την έξοδο από το ευρώ το 2015;

Τι αφορά όλη αυτή η συζήτηση για το 2015; Ως ιστορία έχει πολύ ενδιαφέρον. Αλλά ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει ως πολιτική, καθώς αποτελεί αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης ώς σήμερα. Με αυτή την έννοια –ότι δεν έχει βγει ακόμη από τη σφαίρα της πολιτικής– υπόκειται σε πολιτικές ερμηνείες και πολιτικές σκοπιμότητες.

Η όλη συζήτηση επικεντρώνεται σε ένα καίριο ζήτημα. Στην παραμονή ή στην έξοδο της χώρας από το ευρώ. Υπήρχε τέτοιο ζήτημα τότε; Μια ψυχρή ανάλυση των πολιτικών δεδομένων και συσχετισμών εκείνης της εποχής δίνει αρνητική απάντηση στο ερώτημα. Η συντριπτική πλειονότητα των κομμάτων του πολιτικού συστήματος ήταν αντίθετη με την έξοδο από το ευρώ. Και στην κοινωνία δεν υπήρχε τόσο ισχυρό κίνημα για επιστροφή στο εθνικό νόμισμα ώστε να επηρεάσει αποφασιστικά τους πολιτικούς συσχετισμούς.

Αναμφίβολα ένα όχι ευκαταφρόνητο τμήμα της κοινωνίας ήθελε ή θα μπορούσε να πειστεί υπέρ μιας απαλλαγής της χώρας από τα δεσμά της εξάρτησης της Ε.Ε. και της ευρωζώνης, καθώς δεινοπαθούσε από τα μέτρα των μνημονίων και τη γενικότερη συμπεριφορά εταίρων και δανειστών. Ομως αυτό το τμήμα δεν είχε πολιτικό ηγέτη. Δεν υπήρχε δηλαδή το κόμμα εκείνο που θα έμπαινε μπροστά, θα πρόβαλλε αυτό το αίτημα, θα συσπείρωνε αυτούς που το αποδέχονταν και θα κέρδιζε με το μέρος του τη λαϊκή αγανάκτηση. Μόνο κάποιες δυνάμεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς ήταν ξεκάθαρα υπέρ της εξόδου, αλλά δεν είχαν ούτε τη δύναμη ούτε το πολιτικό πρόγραμμα για να πείσουν.

Επιπλέον, μετά το κούρεμα του χρέους, μεταξύ Ελλάδας και ιδιωτών δανειστών, το 2012 (το περιβόητο PSI) η έξοδος από το ευρώ είχε γίνει απείρως πιο δύσκολη, καθώς η τότε κυβέρνηση Παπαδήμου αποδέχτηκε τη μεταφορά όλου του χρέους από το ελληνικό στο αγγλικό δίκαιο. Με αυτό τον τρόπο αφαιρέθηκε οποιαδήποτε δυνατότητα στάσης πληρωμών, κάτι που θα ήταν αναγκαίο για ένα διάστημα ώστε να καταστεί πιο εύκολη η μετάβαση από το ένα νόμισμα στο άλλο. Με άλλα λόγια, το 2012 αφαιρέθηκε από τη χώρα ένα ισχυρότατο διαπραγματευτικό όπλο με τους δανειστές, το οποίο θα ήταν πολύ χρήσιμο και ουσιαστικό στην περίπτωση αλλαγής νομίσματος.

Ας δούμε όμως το θέμα από τη σκοπιά των πολιτικών συσχετισμών. Η Ν.Δ. δεν ήταν υπέρ της εξόδου από το ευρώ. Ο ΣΥΡΙΖΑ επίσης όπως και το ΠΑΣΟΚ. Το ΚΚΕ ούτε που το διανοείτο. Η Αλέκα Παπαρήγα, η τότε γ.γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, είχε καταστήσει σαφές από την άνοιξη του 2011 ότι «η λύση έξω από το ευρώ και δραχμή στις παρούσες συνθήκες είναι καταστροφική». Η ίδια συνέδεε την έξοδο από το ευρώ με τη σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα.

Κατά συνέπεια πώς θα βγαίναμε από το ευρώ το 2015; Ας δεχτούμε το σενάριο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ήθελε – που δεν ήθελε. Πού θα στηριζόταν για να το πράξει, σε τόσο δύσκολες μάλιστα συνθήκες όπως αυτές που είχε διαμορφώσει το PSI του 2012; Πίεση για έξοδο από το ευρώ δεν είχε από πουθενά και το ΚΚΕ είχε παραιτηθεί από μια ενδεχόμενη προσπάθεια να ασκήσει πίεση στον Τσίπρα γι’ αυτό το θέμα, στοχεύοντας, σε τελευταία ανάλυση, στην εκλογική του βάση.

Η μόνη πίεση που δεχόταν ο Αλέξης Τσίπρας ήταν από το εσωτερικό του και κυρίως από το «Αριστερό Ρεύμα» του Παναγιώτη Λαφαζάνη. Αλλά ούτε κι αυτή η πολιτική ομάδα μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ είχε κάποιο επεξεργασμένο σχέδιο εξόδου. Αλλωστε με αφορμή το Τρίτο Μνημόνιο και την προσφυγή στις κάλπες που προκήρυξε ο Αλ. Τσίπρας, ο ΣΥΡΙΖΑ διασπάστηκε και η κίνηση του κ. Λαφαζάνη απέτυχε παταγωδώς στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015.

Ας συμπυκνώσουμε. Η έξοδος από το ευρώ και γενικότερα η αλλαγή νομίσματος είναι όχι μόνο οικονομικό αλλά κι ένα τεράστιο πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα. Κατά συνέπεια για να επιδιωχθεί πρέπει κατ’ αρχάς να τεθεί ως στόχος και να συνοδεύεται από ένα σοβαρό και τεκμηριωμένο πολιτικο-οικονομικό πρόγραμμα διακυβέρνησης που θα στηρίζεται από μία ή περισσότερες πολιτικές δυνάμεις και μια λαϊκή μειοψηφία έτοιμη να υποστεί, για ένα διάστημα, τις θυσίες που θα απαιτηθούν.

Τίποτα από όλα αυτά δεν υπήρχε το 2015 και φυσικά καθ’ όλη τη διάρκεια των μνημονίων. Κανένας δεν επιδίωξε και κανένας δεν προετοίμασε μια τέτοια εξέλιξη, προφανώς γιατί κανένας δεν την ήθελε από τις πολιτικές δυνάμεις που είχαν ειδικό βάρος στην κοινωνία. Οσοι άλλοι την πρότειναν ξεκίνησαν και τελείωσαν με ένα σύνθημα. Αλλά με συνθήματα που δεν μετουσιώνονται σε σοβαρές πολιτικές ικανές να δημιουργήσουν κοινωνικές καταστάσεις αποτελέσματα δεν προκύπτουν. Μένουν μόνο οι αναμνήσεις και η γοητεία, η αγνότητα και η αφέλεια των ανεπεξέργαστων συνθημάτων. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο.