Ποιος φοβήθηκε τον λαό

Το ελληνικό δημοψήφισμα διεκδικεί μια παράδοξη πρωτοτυπία. Είναι μοναδικό, ως προς το γεγονός, ότι η λαϊκή ετυμηγορία που κατέγραψε, ηχηρά, η ψήφος περισσότερων από έξι εκατομμύρια πολιτών, δηλαδή η απόρριψη της πρότασης των δανειστών, ακυρώθηκε αυθημερόν, με τρόπο, κυριολεκτικά, πραξικοπηματικό. Με την ωμή καταστρατήγηση του εκλογικού αποτελέσματος του Ιουλίου 2015 τερματίσθηκε, απότομα, το εξάμηνο πείραμα αριστερής διακυβέρνησης εντός της ΕΕ, που επιχείρησε η πρώτη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Με τη συνθηκολόγηση και την προσχώρησή της στη μνημονιακή στρατηγική, όμως, προκλήθηκαν σημαντικοί κλυδωνισμοί. Παρά τη δεύτερη επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ, στις εκλογές που ακολούθησαν τον Σεπτέμβριο του 2015, η πολιτική μετάλλαξη του κυβερνώντος κόμματος συνοδεύτηκε με αναζωπύρωση της κρίσης εκπροσώπησης, που χαρακτήρισε, εξαρχής, την εποχή των Μνημονίων.

Το δημοψήφισμα υπήρξε, ταυτόχρονα, σημείο κορύφωσης της λαϊκής υποστήριξης στην κυβέρνηση της αριστεράς και απαρχή της κατακρήμνισής της. Η σχέση εκπροσώπησης του ΣΥΡΙΖΑ με το μπλοκ των κυριαρχούμενων τάξεων, που βρισκόταν σε διαδικασία διαμόρφωσης μετά το 2012 (στην τριετία 2012-2015), διερράγη ανεπανόρθωτα, ωθώντας ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος στην παθητικοποίηση και την αποχή από τις εκλογές. Ο Ιούλιος του 2015 αποτέλεσε σημείο καμπής στην περιοδολόγηση της ύστερης μεταπολίτευσης, αλλά και της διαδικασίας αποδόμησης της μεταπολιτευτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

 Διάγραμμα 1

Ποιος φοβήθηκε τον λαό 

Ποιος φοβήθηκε τον λαό Με τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου 2015 και την υπογραφή του 3ου Μνημονίου, το αποτέλεσμα της λαϊκής ψήφου ανατράπηκε. Η αστραπιαία ακύρωση του εκλογικού αποτελέσματος του δημοψηφίσματος και η αναίρεση της εντολής του Όχι, ανέκοψε βίαια τη δυναμική που είχε αναπτυχθεί στο λαϊκό κοινωνικό μπλοκ. Η αριστερά και το αντιμνημονιακό στρατόπεδο υπέστη μια σημαντική πολιτική και ιδεολογική ήττα, οι συνέπειες της οποίας αποδεικνύονται μέχρι σήμερα  μακροχρόνιες. Ταυτοχρόνως, η στροφή 180º του ΣΥΡΙΖΑ τερμάτισε και εξαέρωσε την τεράστια συσπείρωση γύρω από την κυβέρνηση (rally effect), που εμφανίσθηκε μετά τον Ιανουάριο και διατηρήθηκε στο εξάμηνο της διαπραγμάτευσης, μέχρι το δημοψήφισμα (Διάγραμμα 1). Αντίστοιχη επίδραση άσκησε η κυβερνητική στροφή και στην πρωθυπουργική δημοτικότητα του Αλέξη Τσίπρα (Διάγραμμα 2).

Διάγραμμα 2

Με την άδοξη κατάληξη του δημοψηφίσματος, ακυρώθηκε η προοπτική της ανατροπής και οι κοινωνικές ελπίδες για ριζοσπαστική πολιτική αλλαγή, που γέννησαν οι βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου 2015, για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες. Με τη μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ και την προσχώρησή του στη μνημονιακή πολιτική (καθώς και των ΑΝΕΛ), πραγματοποιήθηκε η πιο απότομη και χρονικά συμπυκνωμένη «σύγκλιση των κομμάτων στην κορυφή», που έχει συμβεί ποτέ στο ελληνικό κομματικό σύστημα. Άμεσο και καταλυτικό αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής εξέλιξης υπήρξε η απότομη απαξίωση της εκλογικής διαδικασίας, η απογοήτευση του εκλογικού σώματος και η κάμψη του ενδιαφέροντος για τις εκλογές· τάσεις, που θα αποτυπωθούν ευκρινώς στο αποτέλεσμα των εκλογών του Σεπτεμβρίου. Η αύξηση της αποχής και η έξοδος από το εκλογικό σώμα υπήρξε πρωτοφανής. Μετά το δημοψήφισμα, η τάση εξόδου πήρε τη μορφή χιονοστοιβάδας. Μέσα σε δύο μόλις μήνες, από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο, σχεδόν 600.000 (594.845) πολίτες εγκατέλειψαν το εκλογικό σώμα. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει το 9,4% των εκλογέων του Ιανουαρίου. Δηλαδή σχεδόν 1 στους 10, από όσους είχαν ψηφίσει, μόλις 9 μήνες πριν.. 

Οι εσωκομματικοί κλυδωνισμοί που θα επιφέρει στον ΣΥΡΙΖΑ η συνθηκολόγηση -ελλείψει και οργανωμένου κόμματος- δεν θα είναι σημαντικοί. Η διάσπαση της ηγετικής και της κοινοβουλευτικής ομάδας του, δεν είχε απήχηση στην κοινωνική και εκλογική βάση του κόμματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα κερδίσει τις δεύτερες εκλογές με ποσοστό 35,5% (1.927.000 ψήφους). Το ποσοστό αυτό θα ήταν αφελές να συγκριθεί με το 36,3% του Ιανουαρίου, όχι μόνο γιατί αναφέρεται σε ένα συρρικνωμένο (κατά 763.000 πολίτες) ή γιατί έλαβε 320.000 λιγότερες ψήφους (2.246.000), αλλά κυρίως διότι αποφεύγει να αναμετρηθεί με την πρωτοφανή κοινωνική επιρροή που απέκτησε ο ΣΥΡΙΖΑ στο πρώτο εξάμηνο του 2015· με εκείνη δηλαδή την επιρροή, την οποία κατασπατάλησε και εξαέρωσε, κυριολεκτικά, εν μια νυκτί. Το ποσοστό του Σεπτεμβρίου, θα πρέπει να συγκριθεί με το μετεκλογικό 54% και το 47,5% των παραμονών του δημοψηφίσματος. Εάν συγκριθεί με αυτά τα ποσοστά, τότε σίγουρα η αποτίμηση της πολιτικής εμπειρίας  του 2015 είναι πολύ διαφορετική.

Από την ανάλυση των εκλογικών δεδομένων (όχι δημοσκοπήσεων) προκύπτει, ότι τον Σεπτέμβριο του 2015: 1) Το 17% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ Ιανουαρίου (1 στους 6), περίπου 383.000 ψηφοφόροι επέλεξαν την αποχή. Επίσης, περίπου 57.000 ψηφοφόροι του, λιγότερο από 3%, επέλεξαν  το λευκό ή το άκυρο. 2) Το 7% των ψηφοφόρων Ιανουαρίου 2015 (1 στους 15) επέλεξε την ψήφο στα σχήματα της αριστερής διαμαρτυρίας (ΛΑΕ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ΕΠΑΜ) και στο ΚΚΕ, αθροιστικά, περίπου 158.000 ψηφοφόροι. 3) Σε αντιστάθμισμα των εκροών, υπήρξαν νέες εισροές από κεντροαριστερούς ψηφοφόρους, που τον Ιανουάριο είχαν ψηφίσει ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ ή ΚΙΔΗΣΟ. 4) Επίσης, ο ΣΥΡΙΖΑ προσέλκυσε νέες εισροές από ψηφοφόρους που τον Ιανουάριο είχαν ψηφίσει ΝΔ. 5) Αθροιστικά, οι ψηφοφόροι άλλων κομματικών χώρων, που προσέγγισαν τον ΣΥΡΙΖΑ, τον Σεπτέμβριο, αποτέλεσαν το 17% της νέας εκλογικής του βάσης  (1 στους 6 ) (Μαυρής 2015γ, 2016, 2019).

Εν κατακλείδι, τον Σεπτέμβριο του 2015, η εκλογική βάση του ΣΥΡΙΖΑ διέφερε πλέον σημαντικά, από την προηγούμενη του Ιανουαρίου. Οι βάσεις του νέου κόμματος τέθηκαν την επαύριο του δημοψηφίσματος.

*Απόσπασμα από το άρθρο του Γιάννη Μαυρή. Διαβάστε το ολόκληρο ΕΔΩ.