Ποια είναι η «σωστή πλευρά»;

Βλέποντας τους βασικούς παίκτες, και καθώς ο πόλεμος στη Γάζα διανύει τον 15ο μήνα του, με τη σύγκρουση Ισραήλ-Ιράν να διευρύνει την αβεβαιότητα και τη φρίκη και τις ΗΠΑ να ρίχνουν λάδι στη φωτιά, δύσκολα θα απαντούσαμε στο ερώτημα του τίτλου. Το ίδιο και για την Ουκρανία. Αδιέξοδο. Ο πόλεμος, που ξεκίνησε το 2014 με την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία, κλιμακώθηκε τον Φεβρουάριο του 2022 στην Ουκρανία. Μετά την εκλογή του ο Ντόναλντ Τραμπ, που δήλωνε ότι θα τερμάτιζε τον πόλεμο εντός 24 ωρών, δεν έχει επαναλάβει αυτή τη δέσμευση.

Η απουσία «σωστής πλευράς» δείχνει τη μεταβολή παραδείγματος, την ανακατεύθυνση. Προς τα πού όμως; Η Αριστερά δεν ξέρει. Η Δεξιά επιλέγει τη χειρότερη προοπτική. Σωστή πλευρά, ίσως, θα σήμαινε προοπτικές διαφυγής, βήματα προς τα εμπρός, ευημερία. Οχι ερμητικά κλειστές διαδικασίες, πράξεις χωρίς επιστροφή, απειλές, βόμβες και αίμα αθώων.

Το σίγουρο είναι ότι όσοι χρησιμοποίησαν τη «σωστή πλευρά της ιστορίας», το έκαναν από έπαρση ή αδυναμία, όπως ο Τσίπρας ή ο Μητσοτάκης. Περίπου ως έκκληση για ηθική ευθυγράμμιση άλλοτε με τη δικαιοσύνη και άλλοτε με την πρόοδο. Λ.χ. ο Μπαράκ Ομπάμα συχνά χρησιμοποιούσε τη φράση σε ομιλίες για τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και τα πολιτικά δικαιώματα, για να δείξει ότι η πρόοδος θα υπερισχύσει. Παλιότερα, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ -αν και δεν χρησιμοποιούσε τη φράση αυτολεξεί- έβαζε στο όνειρό του «Ενα μακρύ τόξο του ηθικού σύμπαντος που λυγίζει προς τη δικαιοσύνη».

Ο Ρόμπερτ Πίτερ Τζορτζ, φιλόσοφος και δημόσιος διανοούμενος από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, είναι πιο σκεπτικιστής: «Η ιστορία δεν έχει “πλευρά”. Δεν είναι ηθικός πράκτορας με συνείδηση. Μόνο οι άνθρωποι παίρνουν θέση - και μπορεί να έχουν δίκιο ή άδικο». Το ίδιο και ο ιστορικός Νάιαλ Φέργκιουσον: «Δεν υπάρχει “σωστή πλευρά της ιστορίας”. Η μεταφορά αυτή μας παραπλανά, κάνοντάς μας να νομίζουμε πως η ηθική πρόοδος είναι αναπόφευκτη». Το ίδιο και ο Χαράρι που τονίζει ότι η ιστορία διαμορφώνεται από ισχύ, τύχη και πολυπλοκότητα – όχι από αναγκαίες ηθικές νίκες: «Η ιστορία δεν έχει σκοπό. Δεν είναι μια αφήγηση προόδου. Δεν υπάρχει εγγενής κατεύθυνση».

Πιο ενδιαφέρουσες όμως είναι οι αναλυτικές απόψεις. Ο Φράνσις Φουκουγιάμα στο «Τέλος της Ιστορίας» του υποστήριξε ότι το τελικό στάδιο της πολιτικής εξέλιξης είναι η φιλελεύθερη δημοκρατία και τη συσχέτισε με τη «σωστή πλευρά» – ιδέα που ασπάζονται οι δημοκρατικο-λάγνοι. Αργότερα διευκρίνισε ότι «Η ιστορία δεν έχει τελειώσει». Η Χάνα Αρεντ ξεκαθάρισε πολλά κατά του ιδεολογικού προκαθορισμού της ιστορίας: «Ο πιο ριζοσπαστικός επαναστάτης γίνεται συντηρητικός την επόμενη μέρα της επανάστασης» έγραφε στο άρθρο της με τίτλο «Πολιτική Ανυπακοή» (1970) – ιδέα που ασπάζονται οι πρώην κομμουνιστές και νυν αντικομμουνιστο-λάγνοι.

Οι βομβαρδισμοί στη Γάζα, στο Τελ Αβίβ, στην Τεχεράνη, στο Κίεβο, την Οδησσό ή τη Μόσχα είναι εγκλήματα πολέμου. Και γίνονται από τους απανταχού «Νετανιάχου» που έχουν δόγμα τους τον πόλεμο. Και ο πόλεμος είναι η απάντησή τους. Το ερώτημα θα έπρεπε να ήταν «Τι να ’ναι που αξίζει τέτοια ανθρωποθυσία;» Στο τελευταίο, περισσεύει ο παραλογισμός. Γιατί αν υπάρχουν 100 καλές ιδέες και είσαι ο Τραμπ ή ηγέτης στην G7, σου αρκεί η μία λάθος. Και μάλλον δεν ισχύει «σωστή πλευρά» με λάθος τρόπο. Ακόμη κι έτσι όμως, η ανίχνευση του αδιεξόδου, μπορεί να φανεί χρήσιμη ως προς τις διαστάσεις της ηθικής, του διεθνούς δίκαιου και της αναζήτησης της ειρήνης.

Εάν δούμε τους συντελεστές της σύγκρουσης θα καταλάβουμε πολλά. Οι δύο πλευρές είναι άνθρωποι του Θεού. Και οι δυτικοί, άνθρωποι του Θεού είναι, και λίγο... ρατσιστές. Και η διεθνής κοινότητα είναι άνθρωποι του Θεού. Θυμηθείτε, όμως, ότι η έρημος ήταν ο τόπος όπου γεννήθηκαν οι μεγάλες θρησκείες (ιουδαϊσμός, χριστιανισμός και ισλαμισμός). Και κάθε φορά η «έρημος γη» ήταν παραδομένη στην αδυσώπητη δύναμη που αποφάσιζε για τον Παράδεισο και την Κόλαση. Και ετούτοι υπόσχονται ο ένας στον άλλο μόνο «Κόλαση».

Κι αν κάποιος νομίζει ότι από όλα αυτά θα προκύψει ένας «νέος άνθρωπος», αυταπατάται. Ο αθώος «Αμερικανός Αδάμ» του 18ου αιώνα, όπως τον περιέγραψε ο R.W.B. Lewis στο «The American Adam: Innocence, Tragedy, and Tradition in the Nineteenth Century» (1955), σήμερα είναι ο Τραμπ. Κι αυτό που ύμνησε ο Τρότσκι στο «Λογοτεχνία και Επανάσταση» (1924) ως άνθρωπο του μέλλοντος «στα υψηλά επίπεδα ενός Αριστοτέλη, ενός Γκαίτε ή ενός Μαρξ» είναι ο Πούτιν ή ο Ζελένσκι κρυμμένοι στα «ύψη»... των καταφυγίων. Και ο νέος ανθρωπότυπος -μακάρι να κάνω λάθος- θα είναι ένας ψιλοκρετίνος πρόθυμος να τους υπηρετεί. Πάντα, στη «σωστή πλευρά».