Απαραίτητη προϋπόθεση και αναγκαία συνθήκη

Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσω να επεξηγήσω την αναγκαιότητα της πρώτης θέσης του «κειμένου συμβολής των 55» το οποίο συνυπογράφω. Αυτή η θέση αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την αλλαγή των ταξικών σχέσεων προς όφελος της κοινωνικής πλειοψηφίας. Η πρώτη θέση του κειμένου παρατίθεται αυτούσια: 

«1. Κατάργηση των μνημονιακών νόμων 

Το 2018, ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ έβγαλε τη χώρα από τα μνημόνια. Το 2025, οφείλει να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος στη μάχη για την κατάργηση των μνημονιακών νόμων που φτωχοποιούν τους πολίτες, μειώνουν την εθνική κυριαρχία της χώρας και βάζουν υποθήκη το μέλλον των παιδιών μας. 

Πυρήνας της πολιτικής μας η ανάκτηση του ελέγχου όλων των Δημόσιων αγαθών και όλων των επιχειρήσεων Δημοσίου Συμφέροντος, με προτεραιότητα την ενέργεια (μέσα από την ανάκτηση της ΔΕΗ που θα ασκήσει πολιτικές παραγωγής και τιμολόγησης της ενέργειας υπέρ των πολιτών και όχι των προνομιούχων παρόχων). Ξεκάθαρο σχέδιο για την επαναφορά υπό δημόσιο έλεγχο  των αεροδρομίων, λιμανιών, και τρένων και για τη συνολική διαχείριση των φυσικών πόρων. 

Ανάκτηση της πλειοψηφίας των μετοχών και της Διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας, προκειμένου να παρέμβει ενεργά στην πραγματική οικονομία, μειώνοντας τις τραπεζικές προμήθειες και υλοποιώντας ένα σχέδιο ισχυρής πιστωτικής επέκτασης προς το υγιές επιχειρείν και τα καινοτόμα επιχειρηματικά σχέδια υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας. Επαναφορά του 13ου και 14ου μισθού/σύνταξης και επιπλέον μισθολογικά κίνητρα για υγειονομικούς και εκπαιδευτικούς».

Μια από τις βασικές αιτίες της κατρακύλησης του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων είναι η μεταφορά ισχύος από την κοινωνική πλειοψηφία προς τους ισχυρούς και τα οργανωμένα συμφέροντα. 

Το αποτέλεσμα της παραπάνω ενέργειας εκδηλώνεται στο παρακάτω γράφημα, το οποίο δείχνει το μερίδιο του πλουσιότερου 1% της χώρας στο ΑΕΠ της εκάστοτε χρονιάς. Δηλαδή πόσο τοις εκατό καρπώνεται το πλουσιότερο 1% από το ΑΕΠ της χώρας κάθε έτος.  

Το γράφημα που περιέχει δεδομένα από το 1980 μέχρι το 2023, αναδεικνύει τρεις περιόδους αναδιανομής πλούτου προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου. Η πρώτη συμπίπτει με την πρώτη θητεία του Κώστα Σημίτη, την περίοδο δηλαδή της νεοφιλελευθεροποίησης της σοσιαλδημοκρατίας. Το 1996, το μερίδιο του ΑΕΠ που καρπώθηκε το πλουσιότερο 1% ήταν 10% ενώ στο τέλος της θητείας του Κώστα Σημίτη ανήλθε στο 12,87%.

Η δεύτερη περίοδος βίαιης πλέον αναδιανομής ήταν η διακυβέρνηση της ΝΔ υπό τον Αντώνη Σαμαρά που από το 7,28% το παρέδωσε στο 12,5%. Η Τρίτη ήταν η περίοδος της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη, που από το 10,54%, στο τέλος της πρώτης του θητείας, το πλουσιότερο 1% καρπωνόταν το 14,3% του πλούτου της χώρας, φθάνοντας την τιμή σε ιστορικό υψηλό. 

Σύσσωμη η Αριστερά επιμένει στη φορολόγηση του πλούτου των καρτέλ, φορολόγηση που ενδεχομένως να αυξήσει το εύρος της πολιτικής που μπορεί να ασκεί μια κυβέρνηση αλλά δεν αντιμετωπίζει το αίτιο. 

Πως φτάσαμε ως εδώ;

Με αφορμή την καταπολέμηση του πληθωρισμού, εισήχθησαν στη χώρα μια σειρά μεταρρυθμίσεων που στόχο είχαν τη συστηματική αποδυνάμωση κάθε κυβέρνησης – δηλαδή τη συστηματική μείωση της λαϊκής κυριαρχίας. Η προσπάθεια εξορθολογισμού του κράτους, χρησιμοποιώντας τεχνικές που προέρχονται από τον κόσμο των επιχειρήσεων ή εμπλέκοντας ενεργά τις επιχειρήσεις στη λειτουργία των δημόσιων τομέων απέκτησαν δημοτικότητα από τη δεκαετία του 1990 και μετά, επιδιώκοντας να αναδιαμορφώσουν τις κρατικές γραφειοκρατίες σε ιδιωτικές, χρησιμοποιώντας τον καθορισμό στόχων και τον έλεγχο για να διαβρώσουν τις υποτιθέμενες αργές και σπάταλες διοικήσεις του δημόσιου τομέα(Hood, 1995). 

Εξωτερικές αναθέσεις και συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα έχουν δημιουργήσει μία νέα θεσμική σφαίρα μεταξύ αγοράς και κράτους που μπορεί να αναλυθεί με όρους δικτύων «διακυβέρνησης» ή «κυβερνησιμότητας» που ανακατανέμουν τις λειτουργίες του κράτους σε διάφορες νέες διοικητικές μονάδες (Rhodes, 1996, Rose και Miller, 2013). 
Ο νεοφιλελευθερισμός συχνά επιδιώκει την αποφασιστική χάραξη κρατικών πολιτικών, αλλά με τρόπους που παρακάμπτουν άβολα «πολιτικά» ή υποτιθέμενα αναποτελεσματικά κυβερνητικά μέσα.

Στην εποχή του νεοφιλελεύθερου κράτους, αυτή η προσπάθεια να μετατοπιστεί η εξουσία προς μη εκλεγμένα, μη παραδοσιακά νέα όργανα είναι που συνήθως ονομάζεται «τεχνοκρατία». Για να αμφισβητήσουν την εξουσία των εκλεγμένων αξιωματούχων  δημιουργούνται νέες επιτροπές, ρυθμιστικές αρχές, ελεγκτές και ημικρατικές οργανώσεις εντός και γύρω από το νεοφιλελεύθερο κράτος.

Ο βασικός φορέας αυτών των νέων ημικρατικών φορέων είναι η Ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα. Όπως ισχυρίζεται ο Wolfgang Streeck, ο έλεγχος των επιτοκίων εκτός των ορίων της «πολιτικής» (με τη συμβατική έννοια του όρου) αποτελεί θεμελιώδη αρχή του νεοφιλελευθερισμού, καθιστώντας τους οικονομικούς «κανόνες του παιχνιδιού» αδιαπέραστους στις διακυμάνσεις της πολιτικής ή της δημοκρατίας.

Οι Κεντρικές Τράπεζες έγιναν ανεξάρτητες με σκοπό να είναι “αξιόπιστες” για το νέο οικονομικό δόγμα, που είναι συσχετισμένο με την οικονομική σταθερότητα και τα χαμηλότερα κόστη για τη διεθνή χρηματοπιστωτική ενσωμάτωση. 
“Οι κυβερνήσεις πρέπει να δείξουν έκδηλα την κατανόησή τους ότι ο χαμηλός και ο σταθερός πληθωρισμός είναι ο στόχος της νομισματικής πολιτικής (Bernanke and Miskin, 1997)” θέτοντας έναν νομικά δεσμεύσιμο αριθμητικό στόχο για τον πληθωρισμό που πρέπει να επιδιωχθεί από τις Κεντρικές Τράπεζες.

Η Ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα είναι η θεσμοποίηση αυτού του στόχου και η ανεξαρτησία της διασφαλίζει τη συνέχιση αυτής της πολιτικής.

Με αυτόν τον τρόπο η Ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας περιορίζει την επιρροή των πολιτικών στην οικονομική πολιτική, η οποία πρέπει να μειώνει την αστάθεια, να μετριάζει τον οικονομικό κύκλο των κυβερνήσεων και να εξαλείφει τον κίνδυνο μιας πολιτικής που εκτινάσει τον πληθωρισμό. Πράγματι, τη δεκαετία του '90 στη χώρα μας, υπο τη διακυβέρνηση Σημίτη, ιδίως κατά τη δεύτερη θητεία του, ο αριθμητικός στόχος του πληθωρισμού είχε αναχθεί ως εθνικός στόχος, η οποία ήταν και η περίοδος που αύξησε την εισοδηματική ανισότητα.

Όλη αυτή η διαδικασία επέτρεψε στην επιχειρηματική ελίτ να διαμορφώνει τους όρους της οικονομικής πολιτικής – ζωής της χώρας με κύρια αποτελέσματα τη δημιουργία καρτέλ ή ακόμα και μονοπώλια σε βασικές δομές της οικονομίας όπως οι τράπεζες, οι μεταφορές (αεροπορικές εταιρίες), ενέργεια καθιστώντας τις εκλεγμένες κυβερνήσεις στο έλεός της εκάστοτε επιθυμητής κερδοφορίας τους. 

Μείωσε σε δραματικό βαθμό το εύρος άσκησης πολιτικής της κάθε κυβέρνησης, καθώς βασικές οικονομικές πολιτικές καθορίζονταν από «εξω – κυβερνητικά» πλαίσια, θεσμοποιώντας δηλαδή τη συνέχιση μιας οικονομικής πολιτικής προς όφελος των μεγάλων συμφερόντων ανεξαρτήτου πολιτικού αποτελέσματος. 

Τέλος, η διαπραγματευτική δύναμη της επιχειρηματικής ελίτ αυξήθηκε τόσο που με άνεση επέβαλε την ατζέντα της και στις εργασιακές σχέσεις – το απαύγασμα δηλαδή της σχέσης εργαζομένων – εργοδοτών. 

Συνεπώς, η αντίστροφη πορεία αυτής της διαδικασίας είναι απαραίτητη, δεδομένης της οικονομικής και πολιτικής αποτυχίας της. Η πολιτική θέση που αναδεικνύεται στην πρόταση «Πυρήνας της πολιτικής μας η ανάκτηση του ελέγχου όλων των Δημόσιων αγαθών και όλων των επιχειρήσεων Δημοσίου Συμφέροντος» δε συνιστά μια ρεβανσιστική πολιτική της κοινωνικής πλειοψηφίας ή ιδεοληψία ενός περιθωριοποιημένου μέρους της διανόησης αλλά μια απαραίτητη προϋπόθεση για την παραγωγική ανασυγκρότηση. 

Η αποδέσμευση ακόμα και των μικρών επιχειρηματιών από τη φεουδαρχική κατοχή των βασικών εργαλείων παραγωγής. Η κυβέρνηση δεν κατάφερε ούτε με τις ελεγκτικές αρχές που διαθέτει να μειώσει την ακρίβεια  - ίσως το σημαντικότερο βραχνά της οικονομικής ανάπτυξης. 

Συνιστά λοιπόν, την απαραίτητη προϋπόθεση για να «σπάσει» η κορπορατιστική σχέση των επιχειρηματικών ελίτ με το Κράτος, να διευρύνει το εύρος της πολιτικής αυτονομίας και των πολιτικών κινήσεων της εκάστοτε κυβέρνησης και να δημιουργηθούν τα απαραίτητα εργαλεία για την πολυπόθητη κοινωνική συνοχή. 

Χωρίς αυτή τη θέση, δεν είμαι σίγουρος πως οποιαδήποτε κυβέρνηση θα έχει τη δυνατότητα να εφαρμόσει πολιτικές προς όφελος της κοινωνικής πλειοψηφίας, ανεξάρτητα από την πολιτική βούληση που έχει.

*Μέλος της ΚΕΕ του ΣΥΡΙΖΑ, Συντονιστής της ΝΕ Κορινθίας