Ο σημερινός τίτλος είναι παρμένος από τον Πρίμο Λέβι. Και ο Πρίμο Λέβι ήταν κρατούμενος στο Αουσβιτς από το 1943 έως την απελευθέρωσή του από τον Κόκκινο Στρατό στις 27 Ιανουαρίου του 1945. Υπήρξε, δηλαδή, από τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος, με αριθμό 174.517. Ο Λέβι, τελικά, πέθανε το 1987. Ομως πρόλαβε να καταγράψει τις εμπειρίες του από το Αουσβιτς στο εμβληματικό έργο του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» (Se questo è un uomo) που εκδόθηκε το 1947 (και στα ελληνικά, εκδ. Αγρα, 2009).
Τι προσπάθησε να πει με αυτή του τη φράση; Ο Λέβι έζησε από πρώτο χέρι την απόλυτη εξαθλίωση και την απανθρωπιά των ναζιστικών στρατοπέδων. Είδε πώς ένα ολόκληρο σύστημα εξουσίας μπορούσε να μετατρέψει μια κοινωνική ομάδα –τους Εβραίους της Ευρώπης– σε αποδιοπομπαίους· σε υποκείμενα προς εξόντωση. Ωστόσο, με τη φράση του δεν περιορίστηκε στο εβραϊκό δράμα. Προειδοποίησε ότι η μετατροπή του «Αλλου» σε εχθρό είναι μια διαρκής απειλή που αφορά όλες τις κοινωνίες, όλους τους ανθρώπους και τις εποχές. Πρόβαλε τη διάσταση της φρικωδίας στη μεγάλη εικόνα. Τη διαχρονική, την πιο αποτρόπαιη κατάσταση όχι της κατασκευής «εχθρών» αλλά και της σκόπιμης εξόντωσης των πιο αδύναμων.
Με το «Ο καθένας είναι ο Εβραίος κάποιου άλλου» προσπάθησε να δείξει τη διάσταση του φαινομένου της μηχανικής κατασκευής της «ανωτερότητας» και της «κατωτερότητας» και της «νομιμοποίησης» της εξόντωσης της «κατωτερότητας». Η φράση, όσο παράξενη κι αν ακούγεται, φέρει έναν βαθύ φιλοσοφικό και ηθικό στοχασμό πάνω στη φύση του ρατσισμού, της προκατάληψης και της περιθωριοποίησης. Προφανώς, περικλείει και την υπόθεση του ευρωπαϊκού αντισημιτισμού στο ιστορικό πλαίσιό του. Αλλά δεν περιορίζεται μόνο στους Εβραίους. Λειτουργεί ως σύμβολο κάθε ομάδας ανθρώπων που έγινε στόχος μίσους, αποκλεισμού ή εξόντωσης.
Σε ένα άλλο επίπεδο, ο Λέβι προχώρησε στην τάση της κατασκευής ενός «Αλλου» – ένα πρόσωπο ή μια ομάδα που να θεωρείται επικίνδυνη, κατώτερη, αποδιοπομπαία. Αυτός ο «Αλλος» μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε. Σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο, υπάρχει ο κίνδυνος κάποιοι να βρεθούν στη θέση των κατατρεγμένων, να βιώσουν την απόρριψη, την περιθωριοποίηση ή και τη βία.
Η φράση, άρα, προοικονομούσε. Ωθούσε σε εγρήγορση απέναντι σε κάθε μορφή μισαλλοδοξίας και απανθρωπιάς. Μας έλεγε ότι η ταυτότητα του θύματος είναι πάντα σχετική και ευμετάβλητη. Κανείς δεν είναι απολύτως ασφαλής, γιατί η Ιστορία με τις πανουργίες της μας έχει δείξει ότι οι ρόλοι θύτη και θύματος μπορούν να αλλάξουν.
Και άλλαξαν με το καθεστώς Νετανιάχου. Ενδεχομένως, στο απώτερο μέλλον, να υπάρξουν καλύτερες εποχές για τους υποσιτισμένους της Παλαιστίνης. Ομως, αυτή η περίοδος είναι ολοδική μας. Προφανώς, ο Νετανιάχου (και όσοι τον υποστηρίζουν) έχει κάνει αρκετές παρανοήσεις που θα λειτουργήσουν εις βάρος του Ισραήλ. Μία από αυτές είναι ότι ο φασισμός δεν ορίζεται από το ποιος εντοπίζει τα θύματά του, τα βαφτίζει «εχθρούς» και τα εξοντώνει, αλλά και από τον τρόπο που τα εξοντώνει. Υπ’ αυτή την έννοια, η Χαμάς είναι και αυτή ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος, όπως και ο Νετανιάχου. Αλλά η αθλιότητα του καθεστώτος, ενώ ήταν ήδη αντιληπτή από τον απλό κόσμο, έγινε πολύ αργά αντιληπτή από τις ηγεσίες των κρατών.
Οι επικρίσεις δεν περιορίζονται μόνον σε αυτούς. Η θητεία του Νετανιάχου ως πρωθυπουργού του Ισραήλ έχει ήδη σημαδευτεί από την αυξανόμενη αντίθεση Εβραίων και διανοουμένων. Οι τελευταίοι (ιστορικοί, ακαδημαϊκοί, συγγραφείς, δημοσιογράφοι, νομικοί μελετητές και πρώην στρατιωτικοί αξιωματούχοι) έχουν υποστηρίξει ότι οι πολιτικές του Νετανιάχου απειλούν τα δημοκρατικά θεμέλια του Ισραήλ, τη διεθνή θέση της χώρας και τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες ιδρύθηκε, οι οποίες –κάπου στο βάθος τους– εμπεριέχουν τον αφορισμό του Πρίμο Λέβι «Ο καθένας είναι ο Εβραίος κάποιου άλλου».
Σήμερα μιλάμε για μια ακραία ανθρωπιστική κρίση που απειλεί άμεσα δεκάδες χιλιάδες παιδιά, γυναίκες και αμάχους και χιλιάδες Παλαιστίνιους. Αρκετοί θα πεθάνουν τα επόμενα 24ωρα από την πείνα. Ο ΟΗΕ προειδοποιούσε από καιρό. Και αν αναρωτιόμασταν γιατί οι πολιτικές ηγεσίες των Ευρωπαίων δεν αντιδρούσαν δυναμικά, μένει να αναλογιστούμε το παρόν και το μέλλον των πρωταγωνιστών αυτής της τραγωδίας, εν μέσω των κοινωνικο-πολιτικών πλέον αντιδράσεων ακόμα και στις χώρες-συμμάχους του Ισραήλ.
Δεν είναι κακό να λες τα πράγματα με το όνομά τους: η πολιτική της ισραηλινής κυβέρνησης συνιστά ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα του μεταπολεμικού κόσμου και πρέπει να σταματήσει. Και οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο –πλην της δικής μας– αρχίζουν να εκφράζουν ανοιχτά τον αποτροπιασμό τους. Το εάν αυτό θα σημαίνει κάτι άμεσο, μένει να το δούμε, εν μέσω των βίαιων, γενικότερων παγκόσμιων μετασχηματισμών.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας