Με αφορμή τον διάλογο που έχει ανοίξει εντός της Νέας Αριστεράς —σχεδόν από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της— γύρω από τα ζητήματα φύλου, ταυτότητας και σεξουαλικότητας, βρισκόμαστε σήμερα στην ανάγκη να επανεπιβεβαιώσουμε όσα, επί δεκαετίες, θεωρούσαμε αυτονόητα στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς. Να επαναφέρουμε θεμελιώδεις αρχές, αξιακές και θεωρητικές, που φαίνεται πως αμφισβητούνται ή λησμονούνται στη ροή των σύγχρονων ιδεολογικών αναδιατάξεων. Διότι η αριστερή πολιτική δεν μπορεί να απολέσει τη μνήμη της· ούτε να μετατραπεί σε άθροισμα επιμέρους ευαισθησιών αποκομμένων από τον πυρήνα του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Ο φεμινισμός δεν είναι μια «ειδική» ή «εξειδικευμένη» θεματολογία. Είναι κίνημα ριζικά πολιτικό, που αμφισβητεί τις πατριαρχικές δομές εξουσίας, τις μορφές υλικής και συμβολικής ανισότητας, και ανοίγει δρόμους συλλογικής χειραφέτησης. Το φεμινιστικό κίνημα υπήρξε —και παραμένει— καταλύτης στον αγώνα για μια άλλη κοινωνία: κοινωνία ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης, χωρίς διακρίσεις, βία και αποκλεισμούς. Στην ιστορική διαδρομή της Αριστεράς, ο φεμινισμός δεν αποτέλεσε ποτέ συμπλήρωμα ή παράρτημα· υπήρξε και παραμένει οργανικό μέρος της ριζοσπαστικής κοινωνικής κριτικής και της πολιτικής πράξης.
Οι γυναίκες δεν κατέκτησαν δικαιώματα «ορατότητας» και «αναγνωρισιμότητας». Κατέκτησαν δικαιώματα εργασίας, λόγου, συμμετοχής και εξουσίας μέσα από σκληρές κοινωνικές συγκρούσεις. Η έμφυλη ανισότητα, η πατριαρχική βία, η πολιτική και εργασιακή υποαντιπροσώπευση των γυναικών, δεν είναι «ζητήματα ταυτότητας» αλλά βαθιές κοινωνικές και υλικές σχέσεις εξουσίας. Ο φεμινισμός δεν ζητά απλώς «συμπερίληψη» στο υπάρχον· επιδιώκει τον ριζικό μετασχηματισμό του.
Η συζήτηση γύρω από τα φεμινιστικά αιτήματα, τη θέση των γυναικών στην κοινωνία και τις διάφορες μορφές έμφυλης καταπίεσης δεν είναι ποτέ μονοδιάστατη ή εύκολη. Σε αυτή τη συζήτηση υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες που αφορούν θεμελιώδη ζητήματα του φεμινιστικού κινήματος και της κοινωνίας μας. Οι διαφωνίες αυτές δεν είναι επιφανειακές, αλλά αφορούν την ίδια την κατανόηση της πατριαρχίας, της σεξουαλικότητας και της ταξικότητας.
Ταυτότητα, σεξουαλικότητα και η πολιτική της αναγνώρισης: ένα όριο για την Αριστερά
Τα τελευταία χρόνια, και υπό την επίδραση της αμερικανικής θεωρητικής και κινηματικής εμπειρίας, έχει κυριαρχήσει ένας λόγος γύρω από τις πολιτικές ταυτότητας (identity politics), ο οποίος μετατοπίζει την πολιτική από το πεδίο της υλικής ανισότητας και της ταξικής σύγκρουσης στο πεδίο της πολιτισμικής αναγνώρισης και της ηθικής ορατότητας. Η τάση αυτή διαπερνά και τμήματα της Αριστεράς, όπου επιχειρείται μια άκριτη και πρόχειρη καθολικοποίηση των όρων «φύλο», «ταυτότητα» και «σεξουαλικότητα» ως ισοδύναμων πολιτικών πεδίων με την ταξική πάλη.
Η προσέγγιση αυτή είναι θεωρητικά ασθενής και πολιτικά επικίνδυνη. Οι κοινωνικοί αγώνες δεν είναι απλώς «αλληλένδετοι», όπως συχνά ακούγεται· είναι ποιοτικά διαφορετικοί και απαιτούν πολιτική ιεράρχηση και στρατηγική σύνθεση. Η εξίσωση της κοινωνικής-ταξικής ανισότητας με τα πεδία του αυτοπροσδιορισμού και της σεξουαλικής ταυτότητας οδηγεί σε μια ισοπεδωτική προσέγγιση που αποπολιτικοποιεί τα κοινωνικά κινήματα, εντάσσοντάς τα σε ένα πλαίσιο ηθικής προστασίας μειονοτήτων.
Ο «συμπεριληπτικός φεμινισμός» και οι εννοιολογικές ασάφειες
Η έννοια του «συμπεριληπτικού φεμινισμού», που συχνά αναφέρεται σε πολιτικά κείμενα χωρίς επεξεργασία ή συναίνεση, αποτυπώνει αυτήν ακριβώς την τάση. Η προσπάθεια ενσωμάτωσης τρανς ταυτοτήτων στο φεμινιστικό υποκείμενο χωρίς πολιτική και θεωρητική επεξεργασία παρακάμπτει τις πολλαπλές και διαφορετικές φεμινιστικές παραδόσεις — από τον ριζοσπαστικό φεμινισμό και τον φεμινισμό της διαφοράς, μέχρι τον φεμινισμό της εργασίας. Η συζήτηση αυτή είναι ανοικτή και ως εκ τούτου δεν μπορεί να επιβάλλεται ως δεδομένη «γραμμή».
Επιπλέον, η ασάφεια ως προς την έννοια του «αυτοπροσδιορισμού» (νομικός, κοινωνικός, βιολογικός;) καθιστά την πολιτική θέση θολή και επιρρεπή σε ιδεολογικούς ακτιβισμούς χωρίς κοινωνική γείωση. Αυτού του τύπου η ρητορική, παρότι εμφανίζεται ως προοδευτική, αποκόβει τον φεμινισμό από το κοινωνικό του υπόστρωμα και τον εντάσσει σε ένα αφηρημένο ηθικό πλαίσιο χωρίς υλική αναφορά.
Αριστερά χωρίς ταξική πυξίδα;
Η αναγωγή του πολιτικού στον λόγο της «πλήρους ισοτιμίας χωρίς αστερίσκους και εκπτώσεις» δεν αποτελεί στρατηγική κοινωνικού μετασχηματισμού, αλλά ηθικολογική φρασεολογία χωρίς ταξική ανάλυση. Μια Αριστερά που εγκαταλείπει τον άξονα της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας ως βάση της πολιτικής της πρότασης, μετατρέπεται σε φορέα διαχείρισης της πολιτικής αναγνώρισης και όχι της κοινωνικής αλλαγής.
Ο αγώνας για δικαιώματα ταυτοτήτων, σεξουαλικού προσανατολισμού και αυτοπροσδιορισμού είναι θεμιτός και σεβαστός. Αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει ούτε να μετατοπίσει το επίκεντρο από τις κεντρικές μορφές ανισότητας, από την εκμετάλλευση, τη φτώχεια, την πατριαρχία, την υποτίμηση της εργασίας και την ταξική υποταγή.
Για έναν φεμινισμό ριζοσπαστικό, με ταξική συνείδηση
Η Αριστερά χρειάζεται έναν φεμινισμό που να συνομιλεί με την κοινωνική πραγματικότητα, που να ενσωματώνει την εμπειρία των γυναικών, όχι ως "ευπαθούς κατηγορίας", αλλά ως κοινωνικού υποκειμένου με ιστορική συνέχεια. Έναν φεμινισμό που διεκδικεί όχι μόνο ισότητα δικαιωμάτων, αλλά και αναδιανομή της εξουσίας και του πλούτου· που παλεύει για την εργασία, τη φροντίδα, τον δημόσιο χώρο, την αντιπατριαρχική παιδεία και τις κοινωνικές υποδομές.
Ο φεμινισμός της Αριστεράς είναι πολιτικό ρεύμα ρήξης και όχι λόγος συμπερίληψης. Δεν μιλά εξ ονόματος μιας «ορατότητας», αλλά υπέρ της χειραφέτησης των πολλών. Σε αυτή την κατεύθυνση οφείλει να στραφεί η συζήτηση — με σοβαρότητα, δημοκρατία και ταξική συνείδηση.
*Μέλος της Γραμματείας του Φεμινιστικού Δικτύου της Νέας Αριστεράς
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας