Από τη δεκαετία του 1970 και μετέπειτα, το συνεχώς επαναλαμβανόμενο σύνθημα/έκκληση/πρόταγμα «Ποτέ πια ξανά!» έδωσε ώθηση σε πλήθος παιδαγωγικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης με έναν επείγοντα και συγκεκριμένο στόχο: την αφύπνιση και τη συνειδητοποίηση τόσο της κοινής γνώμης όσο και, ιδιαίτερα, της νεολαίας, των μαθητών και φοιτητών αναφορικά με τη φύση και το εύρος όλων των πτυχών των ναζιστικών εγκλημάτων από το 1933 έως τη λήξη του πολέμου τον Μάιο του 1945, ήτοι: εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, στρατόπεδα συγκέντρωσης πολιτικών αντιπάλων και αντιστασιακών, κέντρα και στρατόπεδα εξόντωσης των εβραϊκών και των Ρομά κοινοτήτων της Ευρώπης, καταναγκαστική εργασία τεραστίων διαστάσεων, διώξεις κοινωνικών μειονοτήτων, ευθανασία «περιττών στομάτων», σωρεία ιατρικών πειραμάτων σε κρατούμενους και έγκλειστους...
ΠΡΟΣ ΤΟΥΤΟ, κατά τις δεκαετίες 1990-2010, η κινητοποίηση των περισσότερων ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών κοινοτήτων πήρε δυναμικές διαστάσεις, ποιοτικά και ποσοτικά. Ιδρυση ειδικών παιδαγωγικών ιδρυμάτων, έγερση πολλαπλών μνημείων, ιστορικές εκθέσεις, δημιουργία σειράς μουσείων με τη συνδρομή νέων τεχνολογιών, καταγραφή και αρχειοθέτηση χιλιάδων μαρτυριών επιζησάντων, προβολές φιλμ και ιστορικών ντοκιμαντέρ, συμμετοχή σε επετείους, διαλέξεις στα γυμνάσια και λύκεια όπως και σε πανεπιστημιακά αμφιθέατρα, επιμορφωτικά σεμινάρια, πλήθος συνεδρίων, σειρά εκδόσεων ιστορικών βιβλίων και μαρτυριών επώνυμων επιζησάντων, ετήσιες επισκέψεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και τόπων μνήμης, και άλλες πολυάριθμες και καινοτόμες παιδαγωγικές πρωτοβουλίες, συχνά με την ενεργό συμμετοχή αυτοπτών μαρτύρων – αντιστασιακών και Εβραίων που επέζησαν των ναζιστικών διώξεων και εγκλημάτων. Αδύνατον σ’ αυτό το τόσο μικρό σημείωμα να απαριθμήσουμε έστω και εν μέρει τα ποικίλα παιδαγωγικά προγράμματα που έλαβαν χώρα κατά τις προαναφερόμενες δεκαετίες – πολλά εκ των οποίων συνεχίζονται και σήμερα. Καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης και πανεπιστημιακοί όλων των γνωστικών πεδίων, ιστορικοί, ερευνητές, παιδαγωγοί και ειδικοί της διδακτικής κινητοποιήθηκαν ψυχή τε και σώματι προς επίτευξη του μέγιστου προσδοκώμενου αποτελέσματος όσον αφορά την κοινωνική και ιστορική συνειδητοποίηση αυτού του αναπόδραστου προτάγματος: «Ποτέ πια ξανά!». Εποχή έκρηξης της «μνήμης» και της «ιστορίας» ενάντια στη «λήθη».
ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ να σημειωθεί εδώ ότι μεταξύ των πιο δραστήριων ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών κοινοτήτων που επιδόθηκαν σ’ αυτό το γιγάντιο έργο διακρίνονται οι εκπαιδευτικές κοινότητες της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας – για εύλογους λόγους. Είναι βέβαια το ίδιο σημαντικό να σημειωθεί επιπροσθέτως ότι είναι ακριβώς σ’ αυτές τις ίδιες ευρωπαϊκές χώρες που σήμερα, κάποιες δεκαετίες μετά, καρποφορούν, μαζικοποιούνται τα πιο ακροδεξιά κόμματα και τα πιο ευθέως νεοφασιστικά μορφώματα απειλώντας άμεσα όλα τα δημοκρατικά μεταπολεμικά κεκτημένα – κατακτήσεις που οφείλουμε σε μεγάλο ποσοστό στους αντιστασιακούς αγώνες των λαών κατά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής.
ΕΙΝΑΙ ΜΑΛΛΟΝ επείγον για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς που επιδόθηκαν, επί δεκαετίες, ανιδιοτελώς και με αυταπάρνηση σ’ αυτό το κομβικό παιδαγωγικό εγχείρημα και έργο να συζητήσουν και να διερωτηθούν σήμερα, εκ βάθους: τι συνέβη τελικά, πώς να εξηγηθεί αυτό το χάσμα μεταξύ της σημερινής πραγματικότητας σ’ αυτές τις χώρες και του εξαρχής μέγιστου προσδοκώμενου αποτελέσματος όσον αφορά την αφύπνιση και τη συνειδητοποίηση της κοινής γνώμης και ιδιαίτερα της νεολαίας, αναφορικά με τον φασισμό/ναζισμό και τα εγκλήματά τους; Τι δεν πήγε καλά, ιδιαίτερα από την αμιγώς παιδαγωγική διάσταση του προβλήματος; Μήπως πρέπει να συζητηθούν εκ νέου και κάτω από αυτό το συγκεκριμένο πρίσμα –της κοινωνικής και ιστορικής συνείδησης– οι σχέσεις μεταξύ του εκπαιδευτικού θεσμού και της κοινωνίας; Και πολλά άλλα ερωτήματα...
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, όπου ο αντίστοιχος παιδαγωγικός προβληματισμός καθυστέρησε να εμφανιστεί ένεκα της επισκίασής του υπό το βάρος του μετεμφυλιακού κλίματος, οι ιστορικοί, οι δάσκαλοι, οι καθηγητές και οι παιδαγωγοί που διακρίνονται για την ευαισθησία τους απέναντι σ’ αυτόν προβληματισμό διαθέτουν, ακριβώς γι’ αυτό τομ λόγο, το πλεονέκτημα να επωφεληθούν αυτής συσσωρευμένης εμπειρίας, να σκύψουν επάνω της, αντλώντας όλα τα απαραίτητα διδάγματα, γιατί προφανώς κάτι δεν πήγε και δεν πάει καλά έως τώρα... Μπορούμε, και με ποιο τρόπο, να ανοσοποιήσουμε τις κοινωνίες μας έναντι του ναζιστικού «ιού» και των μεταλλάξεών του στις μέρες μας; Η καλλιέργεια της μνήμης και της ιστορικής γνώσης συνιστά αντίδοτο, «εμβόλιο», έναντι της επανάληψης ανάλογων, παρόμοιων γεγονότων; Αν όχι, πώς αλλιώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτόν τον προβληματισμό; Πρόκειται για τα γνωστά τρία βασικά ερωτήματα: τι δύναμαι να γνωρίζω (ιστορία, μνήμη) [στα όρια του απλού λόγου], τι μπορώ να ελπίζω [στα όρια του αυτοπροσδιορισμού μου], τι οφείλω να πράξω [στα όρια της ηθικής επιταγής];
ΚΑΙ Η [ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ] ερώτηση των ερωτήσεων: Μήπως η κριτική του παρόντος χρόνου συνιστά προϋπόθεση της επεξεργασίας και της κριτικής αποτίμησης του παρελθόντος χρόνου; Μήπως, δηλαδή, από παιδαγωγική άποψη, αντί να πάμε από το παρελθόν (τη γνώση του παρελθόντος) στο παρόν, θα έπρεπε να ξεκινήσουμε με την ενεργοποίηση της κριτικής των καταστάσεων και των γεγονότων του παρόντος ως κινήτρου ενδιαφέροντος προς μια πιο προσιτή γνώση του παρελθόντος, των παρελθόντων γεγονότων που φαίνονται –ιδιαίτερα για τους νέους– ως «τετελεσμένα», «τελειωμένα»;
*Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας