Έλλειμμα ελπίδας, κατάθλιψη και αντίσταση 2025

Είναι διάχυτη η αίσθηση, στην Ελλάδα αλλά και στον Δυτικό κόσμο γενικότερα, μιας όλο και πιο ζοφερής καθημερινότητας. Παρά τις διάφορες  παράτες, στοχευμένους δείκτες κ.λπ. που πανηγυρίζουν φαντασιακές οικονομικές επιτυχίες. Το εξασκημένο μάτι βλέπει.  Για παράδειγμα στο πρόσφατο άρθρο της «Εφ.Συν.», «Το μεγάλο εργασιακό κάτεργο» στην παράγραφο “Εργασιακή κατάθλιψη” διαβάζουμε “... περίπου 10.000 θάνατοι εργαζομένων τον χρόνο σε Ευρωπαϊκή Ένωση και Μεγάλη Βρετανία από σχετικές αιτίες: 6.190 θάνατοι από καρδιοπάθειες και 4.843 από αυτοκτονία λόγω κατάθλιψης που συνδέεται με την εργασία.... Σε Ελλάδα και Λιθουανία εντοπίστηκε η υψηλότερη επιβάρυνση από κατάθλιψη, η οποία αποδίδεται στην εργασιακή καταπόνηση....” Κατάθλιψη αντί για υγιή θυμό και αντίδραση!

Είναι όμως, το χαμηλότερο επίπεδο διαβίωσης, οικονομικά και ποσοτικά, το μόνο αίτιο; Δυστυχώς αυξάνουν και οι φωνές που αρθρώνουν ότι  “χάνεται η ελπίδα”. Μήπως το θέμα δεν είναι το επίπεδο αλλά η μεταβολή, θετική ή αρνητική, που επηρεάζει περισσότερο;  Σύμφωνα με πλείστες έρευνες, η ψυχική διάθεση του λαού όσο πιο πρωτόγονες οι συνθήκες,  βλέπετε Αφρική και Ινδία, τόσο καλύτερη. Όσο πιο έμπλεη δυσκολιών η καθημερινότητα, τόσο περισσότερα τα χαμόγελα. Μήπως γιατί αυτοί βλέπουν από τα άσχημα τα καλύτερα, ενώ εμείς από τα καλά τα χειρότερα;

Επίσης, η έως πρόσφατα υλική ευημερία, μας έχει στοιχίσει ένα άλλο πολύτιμο αγαθό, σύμφυτο με την ανθρώπινη φύση: αυτό της επιθυμίας για αγώνα. Για διεκδίκηση. Καλομάθαμε. Η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη μας έκανε πλαδαρούς. Μας αφόπλισε. Οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι για εκατομμύρια χρόνια μαθημένες να μάχονται, να ρισκάρουν, και να αντιμετωπίζουν καθημερινούς “θανάτους” και “τραύματα”. Μεταφορικά (κακουχίες, ματαιώσεις) αλλά και κυριολεκτικά. Σε επίπεδο όμως μάχης, προσπάθειας, αγώνα. Αν δεν κάνω λάθος, μη ειδικός γαρ, αυτό που στην ψυχαναλυτική ορολογία ονομάζεται διαδικασία του “θανάτου-πένθους-συμβολοποίησης”. Πιο απλά, μαθαίναμε να πέφτουμε, να στραπατσαριζόμαστε αλλά και να ξανασηκωνόμαστε. Υπήρχαν απώλειες αλλά και στόχος και αγώνας. Και ίσως αυτό να ήταν που μας κρατούσε ψυχικά υγιέστερους. 

Στη σημερινή Δύση, το τραύμα είναι άλλου τύπου. Είναι περισσότερο ηθική και θεσμική αλλοτρίωση αλλά και υλική. Σε επίπεδο διεθνοποιημένου καπιταλισμού, οι καλύτερες μέρες, με ποιότητα ζωής για τον Δυτικό πολίτη απομακρύνονται συνεχώς. Είναι τραύμα χρόνιο. Μαρτύριο της σταγόνας. Αποτελείται από καθημερινά μικροπλήγματα, μέρα με την ημέρα, όπου το καθένα μόνο του είναι πιο εύκολο να το αγνοούμε. Να τεμπελιάζουμε και να ξεγελάμε τους εαυτούς μας, ότι ίσως και να μη χρειαστεί να πιούμε το “ποτήριον”. Και η σταδιακή κατάθλιψη, η ψυχική διαταραχή κλιμακώνεται, αντί να το πάρουμε απόφαση και να πενθήσουμε-συμβολοποιήσουμε τις καλύτερες μέρες που φεύγουν, το τέλος μιας εποχής. Για να περάσουμε σιγά-σιγά σε σταθεροποίηση και αναβάθμιση του συναισθήματος μας, συνειδητοποιημένοι ως προς τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

Ένας άλλος παράγοντας υποβάθμισης της ψυχικής και ηθικής μας υγείας είναι και ο καθημερινή επαφή μας με μια υλιστική, αντιπνευματική πραγματικότητα. Αποκοίμιση με τεχνολογικά μπιχλιμπίδια, multi-tasking, τηλεπερσόνες και celebrities, στόχους πρόσκαιρης και επίπλαστης αποδοχής και ευμάρειας. Λογικό να θέλει το Κεφάλαιο τις φτηνές κερδοσκοπικές αξίες, που μας κατατρώνε σιγά - σιγά, ψυχικά. Λειτουργώντας και σαν κατασταλτικά, ναρκωτικά, με παρενέργειες. Επίσης λογικό να θέλει το Κατεστημένο να αναστείλει κάθε δυναμική για αντίσταση στην ψυχή μας. Εδώ επιστρατεύεται και η γνώριμη πια τα τελευταία χρόνια, μιντιακή τρομολαγνεία. Κι αυτή, κατά πολλούς, αίτιο υποβάθμισης της ψυχικής μας διάθεσης. Δυστυχώς τα συστημικά ΜΜΕ, παρότι το διαδίκτυο έχει εκδημοκρατίσει έως ένα βαθμό την επικοινωνία, κρατούν ακόμα τα σκήπτρα. Χρειαζόμαστε ίσως περισσότερη τεχνολογία για να βγούμε από το τέλμα που μας έχει ρίξει η τεχνολογία; Με τον καιρό θα πάμε σε δυνατότητα να ακούγονται πολύ περισσότερο και οι μη χρηματοδοτούμενες φωνές; Ο “Λεξ” μας δίνει ελπίδα. 

Τι μένει; Πώς να αντισταθούμε; Πάντα η επιθυμία είναι ο βαθύτερος καταλύτης. Πρέπει να τη βοηθήσουμε όμως. Αντίσταση στον επικοινωνιακό θόρυβο κατά πρώτον. Το κουμπί έχει και “OFF”. Και “ON” στην προσωπική επικοινωνία. Να φύγουμε από το τέλμα της παθητικότητας. Με συλλογικότητες και κινήματα για αγώνα, μάχη, διεκδίκηση! Σαν μέσο αλλά και σκοπό, τρόπο ζωής. Και δε μιλώ για σπασμωδικές, βίαιες και φασίζουσες λύσεις, που δυστυχώς επικρατούν δεξιά και αριστερά. Μιλάω για αυτοσυνείδηση και πραγμάτωση αυτής με συνδικαλισμό, επαγρύπνηση, κοινωνική συμμετοχή. Έστω και λίγο κάνει τη διαφορά· προσωπικά το βιώνω έντονα κάθε τόσο. Επίσης δεν είναι μόνο ο σκοπός, είναι και η διαδικασία, από μόνη της, που λυτρώνει. Η καθημερινή, ανθρώπινη επαφή στα πλαίσια ενός κοινού αγώνα. Είναι και συναισθηματική στήριξη, είναι φυσικό αγχολυτικό και αντικαταθλιπτικό. Η λύση δεν είναι ατομιστική, είναι κοινωνική. Μια πλατωνική προσφορά, ένα βήμα προς την πλατωνική αρετή αν θέλετε.  

Η πολιτική επανενεργοποίηση είναι μονόδρομος, το μέλλον προβάλλει, μέρα με την μέρα, και πιο απειλητικό. Έχουμε χάσει το άρωμα του δρόμου, της πορείας, της απεργίας. Μια αναλαμπή στις 28/2 και πάλι σκοτάδι. Η οικολογία δίνει και μια άλλη διάσταση, τη διάσταση της τοπικής δράσης. Ας αντισταθούμε πρώτα τοπικά. Στην υποβάθμιση της γειτονιάς μας που χάνουμε. Στην άλωση του Δημόσιου χώρου από τα οικονομικά συμφέροντα ολίγων. Ναι, έχουμε συνηθίσει τον καναπέ, αλλά κι αν θέλετε, και την υπερβολική κριτική του εχθρού, που είναι κι αυτή υπεκφυγή, αναβολή. Η δράση είναι πιο ωφέλιμη. Ναι, θα υπάρξει και στραπατσάρισμα, πάντα υπάρχει, κυρίως στην αρχή. Αλλά θα υπάρξει και καρπός. Όπως το αναγκαίο πένθος πριν τη λύτρωση.  Γειτονιές στην Αθήνα οργανώνονται και αγωνίζονται. Απ’ τη μεριά μου συμμετέχω σε συλλογικότητες του Πεδίου του Άρεως και του Λυκαβηττού. Κατά τον Ρήγα: “Καλύτερα μιας ώρας...”. Ίσως με λίγη τόλμη και πίστη, να δούμε ότι αυτή η “μια ώρα” μπορεί να είναι και περισσότερες. Και σίγουρα πιο ευτυχισμένες!

* οικονομολόγος, μέλος της “Οικολογικής Συμμαχίας”