Τι σημαίνει αξιολόγηση στην Ελλάδα και τι στη Φινλανδία;

Η Φινλανδία αποτελεί εδώ και δεκαετίες παγκοσμίως θετικό παράδειγμα για τη υψηλή εκπαιδευτική της ποιότητα. Το σύστημα αποτίμησης του εκπαιδευτικού έργου που εφαρμόζει δεν βασίζεται σε μηχανισμούς ελέγχου, επιτήρησης και συμμόρφωσης, αλλά σε μια ριζικά διαφορετική φιλοσοφία από το ελληνικό. Βασίζεται στην εμπιστοσύνη, τον επαγγελματισμό και τη συλλογικότητα. Η αξιολόγηση εκεί δεν είναι εργαλείο επιβολής ή μέτρησης «αποτελεσματικότητας» με όρους αγοράς, αλλά διαδικασία ενδυνάμωσης, στοχασμού και παιδαγωγικής ευθύνης.

Στη Φινλανδία, η αξιολόγηση είναι βαθιά εσωτερική και αναστοχαστική. Δεν υπάρχουν επιθεωρήσεις, λίστες συμμόρφωσης, κατατάξεις, ποινές. Υπάρχει διάλογος, παιδαγωγική ηγεσία, κοινότητα. Μέσα από ετήσιες συζητήσεις με επίκεντρο τον εκπαιδευτικό και τον μαθητή, συνδιαμορφώνονται στόχοι και προτεραιότητες. Η φιλοσοφία είναι σαφής: εμπιστοσύνη στον επιστήμονα επαγγελματία της τάξης.

Η αποτίμηση του έργου βασίζεται σε ποιοτικά κριτήρια και όχι σε αριθμούς. Δεν υπάρχουν τεχνοκρατικοί δείκτες και δήθεν «μαθησιακά αποτελέσματα» που μετρούνται για να αξιολογηθεί ο εκπαιδευτικός, αλλά η ανταπόκριση στις ανάγκες των παιδιών, η συνεργασία, η συμμετοχή στο συλλογικό έργο του σχολείου. Υπάρχει το ΄΄Peer feedback΄΄ δηλαδή η ανατροφοδότηση από ομοτίμους – μια διαδικασία κατά την οποία εκπαιδευτικοί δίνουν και λαμβάνουν σχόλια μεταξύ τους με στόχο τη βελτίωση της διδασκαλίας μέσα από συνεργασία και στοχασμό. Καθώς και κοινός σχεδιασμός μαθημάτων και επιμόρφωση με παιδαγωγικά κριτήρια που συνθέτουν την καθημερινότητα του εκπαιδευτικού.

Διαμετρικά αντίθετα η λεγόμενη «αξιολόγηση» των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα, ενσωματώνει όλα τα στοιχεία ενός συστήματος επιτήρησης, συμμόρφωσης και πειθάρχησης. Ο εκπαιδευτικός στη χώρα μας δεν ενδυναμώνεται, αλλά καλείται να επιβεβαιώσει ότι ευθυγραμμίζεται με τις επιταγές της διοίκησης, μέσω φορμών, πλατφορμών και γραφειοκρατικών επιδόσεων.

Η «αξιολόγηση» στην Ελλάδα δεν έχει στόχο τη στήριξη του λειτουργού της εκπαίδευσης, αλλά τη μέτρηση της «παραγωγικότητάς» του. Δεν λαμβάνονται υπόψη ούτε το κοινωνικό πλαίσιο, ούτε οι μορφωτικές ανισότητες των μαθητών και μαθητριών, ούτε οι πραγματικές συνθήκες της τάξης. Αντίθετα, εστιάζεται στην ατομική ευθύνη, στην κατάταξη, στον έλεγχο. Οι εκπαιδευτικοί κατατάσσονται και αξιολογούνται από ανώτερους «επιτηρητές» και καλούνται να αποδείξουν – διαρκώς – την αξία τους μέσα από γραφειοκρατικά τεχνάσματα.

Τα αποτελέσματα στις δυο χώρες!

Και τα αποτελέσματα στις δυο χώρες; Για τη Φινλανδία η επιτυχία δεν χρειάζεται επιτήρηση!

Πριν αναφερθώ σε θεσμούς και εργαλεία μέτρησης επιδόσεων με τα οποία διαφωνώ παιδαγωγικά, τα οποία όμως θα αναφέρω γιατί υποστηρίζονται φανατικά από τη σημερινή ελληνική κυβέρνηση, αξίζει να υπογραμμίσω ορισμένες από τις καινοτόμες και επιστημονικά προσανατολισμένες πρακτικές που εφαρμόζει η Φινλανδία στην εκπαίδευση:

• Ανέπτυξε το διαδικτυακό μάθημα "Elements of AI" με στόχο να εκπαιδεύσει το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού στις βασικές αρχές της τεχνητής νοημοσύνης. Το μάθημα είναι δωρεάν και έχει προσελκύσει πάνω από 130.000 συμμετέχοντες παγκοσμίως.

• Ενσωματώνει την έννοια της κυκλικής οικονομίας στο εκπαιδευτικό της σύστημα, διδάσκοντας στους μαθητές πρακτικές βιωσιμότητας από νεαρή ηλικία. Αυτό περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση υλικών, ενισχύοντας την περιβαλλοντική συνείδηση των νέων. Υλοποιεί το πρόγραμμα "Yrityskylä" για βιωματική οικονομική παιδεία στα δημοτικά.

• Εφαρμόζει την προσέγγιση της μάθησης βασισμένης σε φαινόμενα, όπου οι μαθητές μελετούν θέματα διαθεματικά, ενισχύοντας την κριτική σκέψη και την κατανόηση σύνθετων εννοιών. Αυτή η μέθοδος αντικαθιστά την παραδοσιακή διδασκαλία ανά μάθημα, προάγοντας μια πιο ολιστική εκπαιδευτική εμπειρία.

• Έχει δημιουργήσει τα Κέντρα LUMA, τα οποία στοχεύουν στην ενίσχυση της διδασκαλίας και της έρευνας στις φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά και την τεχνολογία σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης. Αυτά τα κέντρα ενθαρρύνουν την επιστημονική σκέψη και την καινοτομία μεταξύ των μαθητών.

Κάθε σύγκριση των παραπάνω με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο αποδυναμώνει συνειδητά ημέρα με την ημέρα ο Κυριάκος Μητσοτάκης, μόνο θλίψη μπορεί να προκαλεί σε Έλληνες εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς. Αν και δεν υιοθετώ αλλά απορρίπτω παιδαγωγικά τη λογική της διεθνούς έρευνας αξιολόγησης μαθητών και μαθητριών ( PISA ) – καθώς στηρίζεται σε συγκριτικά πρότυπα και ποσοτικοποιήσεις που παραβλέπουν το κοινωνικό και μορφωτικό πλαίσιο κάθε χώρας – παραθέτω τα παρακάτω στοιχεία για να υπογραμμίσω την αντίφαση ανάμεσα στις πολιτικές και πρακτικές των δυο εκπαιδευτικών κόσμων (Ελλάδας και Φινλανδίας ) και στο αποτέλεσμα τους, όταν καταγράφεται ακόμη και με αυτούς τους όρους που επικροτεί ο Μητσοτάκης. Με τους ΄΄όρους PISA΄΄ δηλαδή, την οποία έχει θεοποιήσει η ελληνική κυβέρνηση και την χρησιμοποιεί ως τάχα μου εργαλείο σχεδιασμού της ισχνής εκπαιδευτικής της πολιτικής.

Οι μαθητές λοιπόν της Φινλανδίας που όχι μόνο δεν αξιολογούνται ούτε οι ίδιοι ούτε οι εκπαιδευτικοί τους με τα νεοφιλελεύθερα ΄΄πρότυπα Μητσοτάκη΄΄, αλλά σπουδάζουν σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που καμία σχέση δεν έχει με αυτό της παθητικής μάθησης και της απομνημόνευσης της χώρας μας καταγράφουν σταθερά υψηλές επιδόσεις:

(Πηγή: OECD)

Γιατί η αξιολόγηση των μαθητών στη Φινλανδία κινείται στην ίδια κατεύθυνση με αυτή των εκπαιδευτικών: ενίσχυση, όχι πειθάρχηση.

• Δεν υπάρχουν πανεθνικές ή ενδοσχολικές εξετάσεις στη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

• Η αξιολόγηση είναι συνεχής, περιγραφική, υποστηρικτική στο μαθητή και τελικά διαμορφωτική. Από την 4η τάξη γίνεται και αριθμητική.

• Οι μαθητές δεν συγκρίνονται μεταξύ τους, αλλά αξιολογούνται σε σχέση με τη δική τους πρόοδο.

• Η ανατροφοδότηση εστιάζει στη μαθησιακή υποστήριξη, όχι στην ταξινόμηση ή τον αποκλεισμό.

Οι μαθητές στην Ελλάδα;

Η αξιολόγηση των μαθητών στην Ελλάδα είναι εγκλωβισμένη σε μια κουλτούρα εξετασιοκεντρική, βαθμοθηρική και αποκλειστική. Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι διαρθρωμένο γύρω από τις ενδοσχολικές και αργότερα τις πανελλαδικές εξετάσεις, οι οποίες λειτουργούν ως μηχανισμός φιλτραρίσματος και ταξικής αναπαραγωγής. Οι μαθητές από μικρή ηλικία υφίστανται διαρκή έλεγχο, σύγκριση και πίεση για «επιτυχία», με αποτέλεσμα το σχολείο να μετατρέπεται σε μηχανή άγχους και αποκλεισμού.

Η ΄΄αξιολόγηση΄΄ στην Ελλάδα δεν αποτελεί εργαλείο μάθησης, αλλά διαχωρισμού. Η έμφαση σε αριθμητικές επιδόσεις, διαγωνισμούς και πίνακες επιδόσεων προάγει την ανταγωνιστικότητα εις βάρος της παιδαγωγικής ουσίας. Αντί να ενισχύεται η αυτοεκτίμηση και η συνεργασία, ενισχύεται ο ατομικισμός, η παθητικότητα και η εξάρτηση από φροντιστηριακούς μηχανισμούς.

Η αντίθεση των δυο εκπαιδευτικών συστημάτων είναι λοιπόν διπλή και μεγάλη: η Φινλανδία εμπιστεύεται και ενδυναμώνει εκπαιδευτικούς και μαθητές· η Ελλάδα αξιολογεί για να κατατάξει, να ελέγξει και τελικά, να αποκλείσει. Δεν πρόκειται για διαφορά παιδαγωγικών εργαλείων, αλλά για διαφορετικά πολιτικά και κοινωνικά οράματα για το τι είναι σχολείο.

Η ΄΄αξιολόγηση΄΄ του Μητσοτάκη δεν είναι εργαλείο χειραφέτησης αλλά εργαλείο επιβολής και απόδοσης ατομικών ευθυνών για να καλύψει τις ανεπάρκειές της πολιτικής του. Το δε φιλοκυβερνητικό μιντιακό σύστημα προσπαθεί να πείσει την κοινωνία πως με ένα τέτοιο τιμωρητικό εργαλείο θα υπάρξει ανάκαμψη της παιδείας, όταν τιμωρηθούν δηλαδή οι ΄΄κακοί εκπαιδευτικοί΄΄ και πάνε στην άκρη ή ρίξουμε στον Καιάδα τα παιδιά των λαϊκών συνοικιών! Και όχι όταν αξιολογηθεί ο ίδιος ο Πρωθυπουργός!

*εκπαιδευτικός, πρώην διευθυντής, αναπληρωτής υπουργού Παιδείας, πρώην διευθύνων σύμβουλος του ΙΝΕΔΙΒΙΜ