Μια αφίσα σε αποχρώσεις του μπλε

Αθήνα. Πλατεία Κάνιγγος. Απρίλιος 2025. Μια τεράστια αφίσα ενσωματωμένη στη στάση του λεωφορείου. Σε διαφορετικές αποχρώσεις του μπλε, αυτές που κάποτε κυριαρχούσαν στο σήμα του πλειοψηφούντος στη Βουλή κόμματος, τράβηξε αμέσως την προσοχή μου. Στο κάτω μέρος της το λευκό περίγραμμα μιας παρέας ανδρών και γυναικών με ένα παιδάκι, σαν να περιμένουν στην ουρά για έλεγχο πριν από την επιβίβαση στο αεροπλάνο. Με ελάχιστες έως καθόλου αποσκευές, κομψές φιγούρες, φροντισμένες κομμώσεις. Χαλαροί και κυρίως «καθώς πρέπει». Φόντο το βόρειο ημισφαίριο, ο κόσμος δικός τους. Μα πού πάνε;

Τη λύση μού τη δίνει το ερώτημα με τεράστια γράμματα στα αγγλικά και οι ποικίλες μεταφράσεις του σε άλλες γλώσσες μεταξύ των οποίων και τα ελληνικά: «Σκέφτεσαι να επιστρέψεις στην πατρίδα σου;» Ε ναι, γυρίζουν σπίτι τους οι άνθρωποι μετά από ένα ταξίδι αναψυχής στον κόσμο. Αλλά ποιοι άνθρωποι;

Μια προσεκτικότερη ματιά και το μυστήριο λύνεται. Είναι η αφίσα για τις υποβοηθούμενες εθελούσιες επιστροφές στη χώρα καταγωγής τους όσων ήρθαν και δεν τα κατάφεραν να αποκτήσουν χαρτιά στην Ελλάδα. Στο κάτω μέρος οι σφραγίδες ενός κράτους, της Ελλάδας, μιας ένωσης κρατών, της Ευρωπαϊκής Ενωσης, και ενός διεθνούς οργανισμού, αυτού της Μετανάστευσης. Ενα λαμπρό παράδειγμα συνεργασίας, λες και βγήκε από πανεπιστημιακό σύγγραμμα Διεθνών Σπουδών.

Ερχονται στο μυαλό μου οι φερόμενοι αποδέκτες του μηνύματος της αφίσας, όσοι εγώ γνωρίζω. Πρόσφυγες τις περιπτώσεις των οποίων ανέλαβα μέσω μη κυβερνητικών οργανώσεων και «δεν πέρασαν στις εξετάσεις του ασύλου» στην Ελλάδα. Ο Τζαβίντ από το Αφγανιστάν, που είδε πτώματα συντρόφων του να επιπλέουν στη θάλασσα κολυμπώντας προς τις ελληνικές ακτές. Ο Νόζαντ από το Κουρδικό Ιράκ, που μετά τρεις παράνομες επαναπροωθήσεις κατάφερε να πατήσει το πόδι του στην Ελλάδα. Η Τιγκίστ από την Αιθιοπία, που έζησε τόση βία σε Κέντρο Πρώτης Υποδοχής της ελληνικής επικράτειας, και τόσοι άλλοι.

Οχι, όχι, η αφίσα δεν απευθύνεται στους πρόσφυγες, δεν απευθύνεται σε κανένα πρόσωπο «χωρίς χαρτιά». Δεν χρειάζεται οι άνθρωποι αυτοί να δουν την αφίσα για να αποφασίσουν αν θα επιστρέψουν «εθελουσίως». Είναι από τις πρώτες πληροφορίες που υποχρεωτικά λαμβάνουν στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Η αφίσα αυτή απευθύνεται σε όλους εμάς, τους καθώς πρέπει πολίτες-ψηφοφόρους αυτής της χώρας, όσους θα καταπιούμε το αφήγημα της λύσης της «εθελούσιας επιστροφής» ως μιας αξιοπρεπούς επιστροφής στο σπίτι τους-σπιτάκι τους, σαν να επέστρεφαν μετά από σύντομες, χαρούμενες διακοπές. Να λοιπόν, ήρθαν, έγιναν σαν την τέλεια εικόνα που έχουμε για τους εαυτούς μας και τώρα επιστρέφουν ευτυχείς στον τόπο τους. Καιρός ήταν...

Για όσους πάλι προτιμούν έναν διαφορετικό λόγο, υπάρχει το παράλληλα χρονικά με την τοποθέτηση της αφίσας δελτίο Τύπου του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για τις εθελούσιες επιστροφές: «Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: η παραμονή στη χώρα δεν είναι αυτονόητη ούτε ανεξέλεγκτη. Και σε όσους λένε ότι δεν θέλουν να φύγουν, η απάντηση είναι απλή: όταν κάποιος παραμένει παράνομα και γνωρίζει ότι θα τεθεί σε περιορισμό ή ακόμη και σε κράτηση, τότε αρχίζει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του την οικειοθελή επιστροφή. Είναι, λοιπόν, και ζήτημα κινήτρων.

Η απόφαση να επιστρέψει κάποιος συχνά διαμορφώνεται από το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται» (https://migration.gov.gr/m-voridis-opoios-einai-paranoma-sti-chora-prepei-na-fygei-diaforetika-tha-yparchei-aposterisi-tis-eleytherias/) Bέβαια, η εμβληματική απόφαση N.A. vs Finland του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του 2019 άλλα λέει… (https://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/n-v-finland-decision-deport-iraqi-national-killed-upon-return-country-origin-violated-art-2)

Οποια «γλώσσα» παρατηρήσει κανείς, αυτήν της αφίσας ή αυτήν του δελτίου Τύπου, ή και τις δύο μαζί, δεν μπορεί παρά να μπει στον πειρασμό να αντιπαραβάλει το όλον με σχεδιασμούς που οδήγησαν κάποτε στην «Τελική Λύση», σε ένα Ολοκαύτωμα.

Και τότε και τώρα έχουμε μια κοινή δράση και συγχώνευση ενός κράτους με τις διαφορετικές αποχρώσεις ενός κόμματος, μια κοινή ιδεολογία, έναν ή περισσότερους οραματιστές. Δεν είχαμε όμως την από κοινού στόχευση και σύμπνοια τριών διαφορετικών φορέων του Διεθνούς Δικαίου. Και αυτό κάνει την πραγματικότητα ακόμα πιο ζοφερή.

*Δικηγόρος