Η στρατηγική Τραμπ

Οι διεθνείς εξελίξεις μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Τραμπ προκαλούν εύλογα ανησυχία και σύγχυση στην κοινή γνώμη. Οι φαινομενικά αλληλοαντικρουόμενες δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου, αφενός για ενσωμάτωση της Γροιλανδίας, του Μεξικό, του Καναδά, της διώρυγας του Παναμά και της Γάζας στις ΗΠΑ και αφετέρου για πέρας του πολέμου στην Ουκρανία, συντελούν σε αυτό. Σπάνια έχουμε δει οι εικόνες του πολεμοκάπηλου και του ειρηνοποιού να αποδίδονται ταυτόχρονα στο ίδιο πρόσωπο, όπως γίνεται τώρα με τον Τραμπ.

Για να ξεδιαλύνουμε τη σύγχυση πρέπει να διακρίνουμε με σαφήνεια τις ταξικές βάσεις της πολιτικής του Τραμπ και τις κατευθύνσεις διεθνούς στρατηγικής που αυτές καθορίζουν. Στο παρόν όμως στάδιο του μιλιταρισμού και των πολεμικών αναφλέξεων, αυτό μόνο δεν αρκεί. Πρέπει να θυμόμαστε ακόμη το οικείο ρητό του Κλαούζεβιτς ότι ο πόλεμος είναι συνέχιση της πολιτικής, όπως και η πολιτική γίνεται με τη σειρά της συνέχιση του πολέμου.

Ο Τραμπ ήρθε στην εξουσία ως επικεφαλής της επιθετικής, ακροδεξιάς πτέρυγας του κεφαλαίου, της ίδιας πτέρυγας που με παραλλαγές εκπροσωπούν στη Ρωσία ο Πούτιν και στην Ευρώπη οι Λε Πεν, Βάιντελ και Σία. Αυτή η πτέρυγα είχε ήδη στις ΗΠΑ την υποστήριξη ηγετικών ολιγαρχών όπως ο Ίλον Μασκ και στην πορεία προσεγγίστηκε και από άλλους, όπως οι Μπέζος και Ζάκερμπεργκ. Απέναντί της βρίσκεται η παραδοσιακή, μετριοπαθής φιλελεύθερη πτέρυγα του Μπάιντεν και των Μακρόν, Σολτς, με την οποία ανταγωνίζεται για την ηγεμονία στην αστική τάξη.

Το κυρίαρχο στοιχείο στην παγκόσμια κατάσταση, απέναντι στο οποίο οριοθετούνται διαφορετικά οι δυο πτέρυγες, είναι η διαμόρφωση την τελευταία περίπου 10ετία των δυο ιμπεριαλιστικών μπλοκ, των Δυτικών αφενός και της Ρωσίας-Κίνας αφετέρου, που διεκδικούν την παγκόσμια ηγεμονία. Η φιλελεύθερη αστική πτέρυγα, που ηγεμόνευε στο παρελθόν και εξακολουθεί να το κάνει στην ΕΕ (αν και υποχωρώντας συνεχώς) προέκρινε και προκρίνει μια στρατηγική ενότητας του Δυτικού Κόσμου, με πυλώνα τις ΗΠΑ και ορισμένες παραχωρήσεις στην Ευρώπη, σε ένα διεθνές πλαίσιο ελεύθερου εμπορίου. Αυτή η στρατηγική αποδείχτηκε όμως αναποτελεσματική, αφού ο κινεζικός γίγαντας κερδίζει διαρκώς θέσεις διατηρώντας μια ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική, ενώ οι ΗΠΑ και η ΕΕ βυθίζονται αυξανόμενα σε στασιμότητα, ύφεση και κρίση.

Ο τραμπισμός προέκυψε από την επίγνωση του αδιεξόδου αυτής της γραμμής σε μεγάλα τμήματα της αμερικάνικης ολιγαρχίας. Εκφράζει την προσπάθειά τους να αναστρέψουν το ρεύμα επαναφέροντας τις ΗΠΑ στο στάτους του πλανητάρχη που είχαν αμέσως μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Στόχος τους δεν είναι τόσο η διάλυση του δυτικού μπλοκ, αλλά η πλήρης επιβολή των όρων των ΗΠΑ. Αυτό το στόχο, συνοψισμένο στο σλόγκαν «Κάντε την Αμερική μεγάλη ξανά», υπηρετεί η στρατηγική Τραμπ, που κινείται σε τρεις αλληλένδετους άξονες:

• Να δώσει μια ορισμένη ελευθερία κινήσεων σε «ριγμένες» ή δεύτερες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (στη Ρωσία στην Ουκρανία, στην Τουρκία στη Συρία) για να στερήσει συμμάχους από την Κίνα.
• Να φορτώσει στην ΕΕ τις συνέπειες αυτής της επιλογής – στρατιωτικά βάρη του ΝΑΤΟ, ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
• Να εστιάσει, τέλος, πλήρως στον ανταγωνισμό με την Κίνα, υπερισχύοντας σε αυτόν μέσω της γενικευμένης επιβολής δασμών και της τεχνολογικής υπεροχής.

Δυο ερωτήματα προκύπτουν εδώ. Αυτή η στρατηγική έχει πιθανότητες επιτυχίας; Και μπορεί έστω να οδηγήσει σε μια προσωρινή ειρηνική ανάπαυλα, με τον τερματισμό των πολέμων στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή; Και τα δυο πρέπει να απαντηθούν αρνητικά. Μια Αμερική γηραλέα όπως ο Τραμπ δεν έχει προοπτικές απέναντι σε μια σφριγηλή Κίνα που πλεονεκτεί από άποψη εργατικού κόστους και κερδίζει παντού έδαφος. Οι δασμοί δεν μπορεί να αναστρέψουν την κατάσταση και όσο όφελος προσφέρουν, τόση θα είναι και η ζημιά στην αμερικάνικη οικονομία από τα αντίμετρα των άλλων χωρών. Ούτε μπορεί να απομονωθεί η Κίνα μέσω των όποιων παραχωρήσεων στη Ρωσία, αφού τα συμφέροντα που τις συνδέουν μεταξύ τους είναι πολύ πιο ουσιαστικά.

Το να επιτευχθεί μια προσωρινή ειρήνη στην Ουκρανία δεν μπορεί ασφαλώς να αποκλειστεί. Οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί γεννούν πολέμους, αλλά όταν η νίκη μιας πλευράς αποδεικνύεται αδύνατη, μπορεί να τερματιστούν με συμβιβασμό. Μόνο που μια τέτοια ειρήνη, όντας ενταγμένη στους ιμπεριαλιστικούς γεωπολιτικούς σχεδιασμούς, εδώ της Ρωσίας και των ΗΠΑ, θα είναι μη βιώσιμη ειρήνη. Μια ειρήνη με τους όρους των Τραμπ - Πούτιν θα σημαίνει στραγγαλισμό της Ουκρανίας, ενίσχυση των ρωσικών επεκτατικών βλέψεων σε άλλες γειτονικές χώρες και ακόμη πιο γοργή ενδυνάμωση της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Σε συνδυασμό με άλλους ανοικτούς ανταγωνισμούς, π.χ. ανάμεσα σε ΗΠΑ-Ισραήλ και Ιράν, θα αποτελεί έτσι προπαρασκευή για νέους πολέμους και αναφλέξεις.

Η αντίθεση ανάμεσα στη φιλελεύθερη και την ακροδεξιά πτέρυγα έχει όμως και μια άλλη διάσταση: το κτύπημα των λαϊκών κινημάτων με την ακόμη μεγαλύτερη φαλκίδευση της αστικής δημοκρατίας. Η ηγετικοί αστικοί κύκλοι γνωρίζουν καλά ότι σε εποχές βαθιάς κρίσης όπως η τωρινή κυοφορούνται μεγάλα κοινωνικά κινήματα τα προμηνύματα των οποίων είναι ήδη ορατά. Σε τέτοιες εποχές η αστική δημοκρατία δεν αποτελεί κατάλληλη μέθοδο αντιμετώπισης του λαϊκού παράγοντα, αφού ο κλονισμένος καπιταλισμός δεν έχει περιθώρια παραχωρήσεων. Εξ ου και η ισχυρή τάση να παραμεριστεί η φιλελεύθερη πτέρυγα από την ακροδεξιά, προς την οποία στρέφονται αυξανόμενα οι μεγιστάνες του κεφαλαίου.

Μερικά «παράδοξα» των ημερών, όπως η εικόνα του Αμερικανού αντιπροέδρου Βανς να κατηγορεί τους Ευρωπαίους ηγέτες στο Μόναχο για «αντιδημοκρατισμό» την ίδια ώρα που πλέκει το εγκώμιο στο AfD και στις ΗΠΑ ο Τραμπ βιάζει τη δημοκρατική νομιμότητα και ο Μασκ ζητά την καθαίρεση του Βρετανού πρωθυπουργού Στάρμερ, βρίσκουν την εξήγησή τους στη σπουδή των τραμπικών να ωθήσουν προς μια λεπενική ανασυγκρότηση στην ΕΕ. Αυτό που πραγματικά ζητά ο Βανς είναι το ξέπλυμα του νεοφασισμού και της ακροδεξιάς, η αναγνώρισή τους ως ισότιμων εταίρων στο όνομα της «δημοκρατίας», στην οποία οι μετριοπαθείς συστημικοί πολιτικοί α λα Στάρμερ αποτελούν ένα μικρό εμπόδιο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι τωρινοί, φιλελεύθεροι ηγετικοί κύκλοι της ΕΕ μπορεί να αποτελέσουν αντίβαρο στην άκρα αντίδραση. Παρά την αντίθεση ανάμεσα στις δυο πτέρυγες, οι φιλελεύθεροι είναι αυτοί που στρώνουν το δρόμο στην ακροδεξιά με τις αντιδραστικές πολιτικές τους.

Κανένα από τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα στην ΕΕ και παγκόσμια δεν μπορεί να λυθεί αν δεν ξεκινήσει η απαλλοτρίωση του κεφαλαίου, του οποίου οι φιλελεύθερες ελίτ είναι το πιστό υπηρετικό προσωπικό. Μόνο οι λαοί μπορούν να θέσουν φραγμό στα σχέδια της μαύρης αντίδρασης, που επικεφαλής της είναι σήμερα ο Τραμπ και ο εσμός των αρπακτικών του.

* Συγγραφέας, μέλος της ΣΕ της Μαρξιστικής Σκέψης