Τα ΑΕΙ στη Βρετανία στη μετά-Brexit εποχή

Το Brexit εγκαινίασε μια νέα εποχή πολλών και δυσεπίλυτων προβλημάτων για τη Μ. Βρετανία, που όλα δείχνουν ότι θα κρατήσει καιρό. Ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της μετά-Brexit εποχής είναι η ανώτατη εκπαίδευση.

Καταρχήν, τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Μ. Βρετανίας έχασαν ένα μεγάλο αριθμό φοιτητών από την Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω της σημαντικής αύξησης των διδάκτρων τα τελευταία χρόνια, αλλά και της μείωσης των διαθέσιμων υποτροφιών. Από το 2010 τα δίδακτρα τριπλασιάστηκαν και η πρόσφατα εκλεγείσα κυβέρνηση των Εργατικών σκοπεύει να τα αυξήσει ακόμα περισσότερο. Παράλληλα οι Βρετανικές κυβερνήσεις έχουν σταματήσει την κρατική χρηματοδότηση που δινόταν κάθε χρόνο στα πανεπιστήμια, τα οποία καλούνται να καλύψουν τα έσοδά τους από τα δίδακτρα των φοιτητών. Όσοι φοιτητές όμως θέλουν να σπουδάσουν σε αγγλόφωνα πανεπιστήμια στην Ευρώπη, προτιμούν πια να πάνε στην Ιρλανδία ή στην Ολλανδία ή σε άλλες χώρες που διαθέτουν αγγλόφωνα πανεπιστήμια, όπως η Σουηδία, και όχι σε Βρετανικά, τα οποία είχαν την πρωτοκαθεδρία στην προ-Brexit εποχή.

Έχει μειωθεί επίσης ο αριθμός των φοιτητών που προέρχεται από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Κίνα και η Ινδία ήταν δύο χώρες που παραδοσιακά είχαν το μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών στη Μ. Βρετανία. Ο αριθμός τους όμως έχει πια μειωθεί σε μεγάλο βαθμό. Από τη μία η διαδικασία που απαιτείται για βίζα έχει γίνει πιο περίπλοκη και απαγορεύει στους μεταπτυχιακούς φοιτητές να φέρουν και τις οικογένειές τους στη Μ. Βρετανία, από την άλλη τα αυξημένα-σε απαγορευτικό βαθμό-δίδακτρα για τους διεθνείς φοιτητές, έχουν οδηγήσει αυτές τις χώρες σε μια προσπάθεια να κρατήσουν και να εκπαιδεύσουν τους φοιτητές τους στις χώρες τους, αφού έχουν εξασφαλίσει διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό εκπαιδευμένο στη Μ. Βρετανία και άλλες χώρες. 

Είναι πια κοινό μυστικό ότι πολλά πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, τα οποία προσπαθούν να διαχειριστούν με τον πιο εύκολο για αυτούς τρόπο, τις περικοπές προσωπικού, τόσο διοικητικού όσο και διδακτικού και ερευνητικού, την κατάργηση τμημάτων και όλων των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων τους ή την συγχώνευση τους με άλλα τμήματα.  Όλη αυτή η κατάσταση επηρεάζει δραματικά και την έρευνα που εκπονείται στα παν/μια.   Και φυσικά επηρεάζει και τις σχέσεις των μελών μεταξύ τους, αφού υπάρχουν αυτοί που μένουν, από τη μία μεριά, και αυτοί που θα φύγουν, για να μη μιλήσουμε για τις οικονομικές και ψυχολογικές επιπτώσεις όλων αυτών των μέτρων σε ένα μεγάλο αριθμό ατόμων.  

Εδώ βέβαια θα πρέπει να προστεθεί και η γενικότερη προσπάθεια πολλών πανεπιστημίων να αλλάξουν το χαρακτήρα τους-προσπάθεια που έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό- δίνοντας έμφαση σε κάποια τμήματα που θα προωθήσουν τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα των πανεπιστημίων και την ίδια στιγμή συρρικνώνοντας ή κλείνοντας άλλα, όπως π.χ. τα τμήματα των ανθρωπιστικών σπουδών.

Ήδη το Πανεπιστήμιο του Durham έχει ανακοινώσει ότι προχωρά σε μαζικές απολύσεις διοικητικού προσωπικού. Το Παν/μιο του Cardiff, ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα ότι θα κλείσει τρία υπάρχοντα τμήματα, το Τμήμα Μουσικών Σπουδών, το Τμήμα ξένων Γλωσσών και το Τμήμα Νοσηλευτικής, πλήγμα μεγάλο τόσο για το προσωπικό των τμημάτων και τους φοιτητές, όσο και για τη φήμη του πανεπιστημίου, το οποίο ανήκει στην ομάδα των Russel Group και είναι το μεγαλύτερο παν/μιο στην Ουαλία.  Παρά τις διαμαρτυρίες η διοίκηση του πανεπιστημίου δείχνει αποφασισμένη να υλοποιήσει τις αποφάσεις της αδιαφορώντας για τις συνέπειες.

Η τωρινή ηγεσία του πανεπιστημίου προσπάθησε άλλωστε στην προηγούμενη θέση της να κάνει το ίδιο σε άλλο πανεπιστήμιο στο νότιο ημισφαίριο χωρίς ευτυχώς επιτυχία. Το Πανεπιστήμιο του Cardiff την προσέλαβε, για να εφαρμόσει την ίδια ακριβώς πολιτική και στο ίδιο. Την ίδια στιγμή παρατηρείται η παρακάτω αντίφαση: ενώ τμήματα θα κλείσουν, το πανεπιστήμιο ανοίγει παράρτημα στο Καζακστάν σε μια ύστατη προσπάθεια να προσελκύσει φοιτητές από τις γύρω χώρες.  Το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό του Παν/μίου του Cardiff σχεδιάζει τις επόμενες κινήσεις του αντιδρώντας σε αυτές τις αποφάσεις. Ήδη το αίτημα να παραμείνει ανοιχτό το Τμήμα Μουσικών Σπουδών συγκέντρωσε πάνω από 10,000 υπογραφές μέσα σε δύο ημέρες.

Σε περικοπές προσωπικού προβαίνει και το Παν/μιο του Newcastle. Στις 22 Ιανουαρίου 2025 ανακοινώθηκε στο διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό ότι 300 θέσεις πλήρους απασχόλησης θα χαθούν στα πλαίσια των έκτακτων μέτρων για μείωση των εξόδων του πανεπιστημίου με τις σχολές των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών να πλήττονται περισσότερο απ’ όλες. Το προσωπικό σχεδιάζει ήδη μαζικές απεργιακές κινητοποιήσεις. Παρόμοιες αποφάσεις έχουν πάρει και τα Παν/μια του Edinburgh και East Anglia.  Το πρώτο, ένα από τα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας, προειδοποίησε ήδη από το Νοέμβριο 2024 ότι θα προβεί σε απολύσεις προσωπικού και παράλληλα θα προβεί σε πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου. Το Παν/μιο East Anglia, από την άλλη, έχει ήδη ανακοινώσει ότι σκοπεύει να προβεί σε απολύσεις 30 μελών διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού από την ιατρική σχολή και άλλες σχολές υγείας, 25 από το τομέα των θετικών επιστημών, 22 από το τμήμα τεχνών και ανθρωπιστικών σπουδών και 90 μέλη διοικητικού προσωπικού.
Παρόμοιες αποφάσεις έχουν πάρει και άλλα πανεπιστήμια.  Σχεδόν 90 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα προβαίνουν σε σημαντικές μειώσεις προσωπικού οδηγώντας την ανώτατη εκπαίδευση στη Μ. Βρετανία σε μία πρωτοφανή κρίση και σε νέες σκοτεινές εποχές που δεν θυμίζουν σε τίποτα τις εποχές ακμής τους. Και το τίμημα όλων αυτών των μέτρων θα το πληρώσει ένας σημαντικός αριθμός ατόμων.  Μα πιο πολύ θα το πληρώσει η ίδια η ανώτατη εκπαίδευση που χάνει σιγά σιγά το χαρακτήρα και τον προορισμό της.

*ερευνήτρια, Οpen University, M. Βρετανία