Η φιλελεύθερη δημοκρατία βιώνει έναν βαθύ μετασχηματισμό που συνδυάζει την ενίσχυση της ακροδεξιάς, την αποδυνάμωση των θεσμών, την τεχνολογική συγκεντροποίηση και τη διάχυση του λαϊκισμού. Στην καρδιά αυτής της μετάβασης βρίσκεται η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ, που δεν είναι απλώς ένα πολιτικό γεγονός αλλά ένας καταλύτης μιας νέας τάξης πραγμάτων, και ο Ιλον Μασκ, ο οποίος επαναπροσδιορίζει την τεχνολογική ισχύ ως μέσο διαμόρφωσης της δημόσιας σφαίρας. Η δεύτερη θητεία του Τραμπ, αν και μοιάζει συνέχεια της πρώτης, εισάγει βαθύτερες και πιο επικίνδυνες τομές, επανακαθορίζοντας το μοντέλο δημοκρατίας που προωθείται.
Ο Τραμπ δεν επιδιώκει την προώθηση ενός φιλελεύθερου, πλουραλιστικού μοντέλου δημοκρατίας, αλλά ενός «εκλογικού αυταρχισμού» όπου η νομιμότητα αντλείται περισσότερο από τη λαϊκή υποστήριξη παρά από τους θεσμούς. Χρησιμοποιεί μια ρητορική που ενισχύει την πόλωση, υπονομεύει την εμπιστοσύνη στις δημοκρατικές διαδικασίες και ευνοεί τη συγκεντρωτική εξουσία. Επικεντρώνεται στην αμφισβήτηση της εκλογικής διαδικασίας, όπως έγινε με τις καταγγελίες του για «κλεμμένες εκλογές» το 2020, ενώ ενδυναμώνει αφηγήσεις όπως η «Μεγάλη Αντικατάσταση» οι οποίες προωθούν την ξενοφοβία και τον ρατσισμό. Στη ρητορική του η φιλελεύθερη δημοκρατία παρουσιάζεται ως ένα σύστημα που αποτυγχάνει να προστατεύσει τον «μέσο Αμερικανό», δημιουργώντας χώρο για αυταρχικές και αποκλειστικές πολιτικές.
Αυτό που καθιστά τη δεύτερη θητεία του Τραμπ ακόμη πιο ανησυχητική είναι η σημασία του αμερικανικού δημοκρατικού μοντέλου στην ιστορική πορεία της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Για δεκαετίες οι Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν το πρότυπο δημοκρατικής διακυβέρνησης, αποτελώντας σημείο αναφοράς για χώρες που επιδίωκαν τον εκδημοκρατισμό. Ο σεβασμός στους θεσμούς, η αρχή της διάκρισης των εξουσιών και η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων ήταν βασικά στοιχεία της εικόνας της Αμερικής ως ηγέτιδας δύναμης του φιλελεύθερου κόσμου. Σήμερα όμως αυτή η εικόνα έχει ραγίσει. Οι πολιτικές του Τραμπ, μαζί με τη ρητορική του φόβου και της πόλωσης, μετατρέπουν τις Ηνωμένες Πολιτείες σε ένα αντι-πρότυπο που εμπνέει αυταρχικές δυνάμεις παγκοσμίως.
Ο λόγος του απέναντι στους μετανάστες, ιδίως όσους προέρχονται από τη Λατινική Αμερική, είναι χαρακτηριστικός της ιδεολογικής του κατεύθυνσης. Ο Τραμπ επανειλημμένα περιγράφει τους μετανάστες ως εγκληματίες, ναρκέμπορους και «εισβολείς», επιχειρώντας να εδραιώσει την εικόνα της Αμερικής ως ενός έθνους-φρουρίου που πρέπει να προστατευτεί. Οι πολιτικές του, όπως η ανέγερση του τείχους στα σύνορα με το Μεξικό και η απειλή επέκτασής του, όχι μόνο συμβολίζουν αυτή την απομόνωση, αλλά προωθούν και μια λογική αποκλεισμού. Στα σύνορα η εφαρμογή πολιτικών όπως η κράτηση παιδιών και οικογενειών σε κέντρα υπό άθλιες συνθήκες υπογραμμίζει την ακραία κατεύθυνση που παίρνει το μεταναστευτικό ζήτημα. Επιπλέον η στρατηγική του στον Κόλπο του Μεξικού και οι απειλές για κυρώσεις στην περιοχή του Παναμά φανερώνουν μια νεο-ιμπεριαλιστική προσέγγιση που ενισχύει το δόγμα «America First».
Στο ίδιο πλαίσιο ο Ιλον Μασκ αναδεικνύεται σε κεντρική φιγούρα της νέας δημόσιας σφαίρας, όπου η τεχνολογία παίζει ρόλο εξουσίας. Η εξαγορά του Twitter (νυν Χ) το 2022 και η αλλαγή πολιτικής της πλατφόρμας, που ευνοεί την ανεξέλεγκτη διάδοση περιεχομένου, έχει δώσει χώρο σε ακροδεξιές φωνές, ψευδείς ειδήσεις και θεωρίες συνωμοσίας, όπως η QAnon. Η πλατφόρμα δεν είναι πια απλώς ένας χώρος δημόσιου διαλόγου, αλλά ένα εργαλείο πολιτικής χειραγώγησης και διάβρωσης της δημοκρατίας. Ο Μασκ προβάλλει την «απόλυτη ελευθερία της έκφρασης», αλλά στην πράξη αυτό μεταφράζεται σε ενίσχυση των ισχυρών και υποβάθμιση της αξιοπιστίας των πληροφοριών. Στην ουσία το Twitter έχει μετατραπεί σε όχημα για την ενίσχυση πόλωσης και την υποβάθμιση της εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς.
Ο Τραμπ χρησιμοποιεί αυτή τη νέα δημόσια σφαίρα ως μέσο παρακαμπτήριου των παραδοσιακών θεσμών επιτυγχάνοντας άμεση επικοινωνία με τους υποστηρικτές του. Μέσω της στρατηγικής τού Μασκ και των αλγορίθμων της τεχνολογίας ενισχύεται η προσωπική του εξουσία, ενώ ο ρόλος των θεσμών, όπως το Κογκρέσο και τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, αποδυναμώνεται. Αυτή η σύγκλιση πολιτικής και τεχνολογικής ισχύος δημιουργεί έναν νέο τύπο εξουσίας που αψηφά τους δημοκρατικούς κανόνες και υπονομεύει την αρχή της ισοτιμίας στον διάλογο.
Η δεύτερη θητεία του Τραμπ προωθεί ένα μοντέλο δημοκρατίας που είναι συγκεντρωτικό, λαϊκιστικό και βασισμένο στον φόβο και τη διάσπαση. Ο συνδυασμός της πολιτικής του με την τεχνολογική κυριαρχία τού Μασκ μεταλλάσσει τη δημοκρατία σε έναν μηχανισμό εξυπηρέτησης συγκεκριμένων συμφερόντων, όπου η διαφάνεια και η λογοδοσία αντικαθίστανται από την απολυταρχική ρητορική και την παραπληροφόρηση. Παράλληλα η αποδυνάμωση της διεθνούς συνεργασίας, η πολιτικοποίηση της Δικαιοσύνης και η απαξίωση των θεσμών δημιουργούν ένα επικίνδυνο προηγούμενο που επηρεάζει όχι μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και την παγκόσμια τάξη.
Σε αυτή την ασταθή περίοδο το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας εξαρτάται από την ικανότητά της να προσαρμοστεί. Η ανάγκη για ενίσχυση των θεσμών, ρύθμιση της τεχνολογικής εξουσίας και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη δημόσια σφαίρα είναι επιτακτική. Το ερώτημα παραμένει αν η δημοκρατία θα αντέξει απέναντι στις δυνάμεις που προωθούν τη συγκεντρωτική εξουσία ή αν θα υποκύψει, αφήνοντας χώρο σε αυταρχικά μοντέλα εξουσίας που βαθαίνουν τις ανισότητες και τη διάσπαση. Η δεύτερη θητεία του Τραμπ και το φαινόμενο Μασκ δεν είναι απλώς συγκυριακά γεγονότα, αλλά τομές που διαμορφώνουν το μέλλον της πολιτικής και της ίδιας της δημοκρατίας.
*Εμπειρογνώμονας Ακροδεξιάς Ριζοσπαστικοποίησης, επιστημονική συνεργάτρια του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας