Ενα τελευταίο SOS για τη Βάστρια

Η κατασκευή δομής φιλοξενίας 5.001 ατόμων, προσφύγων και μεταναστών, στην καρδιά του δάσους στη θέση Βάστρια στη Μυτιλήνη, μετά λόγου γνώσεως αποτελεί μια «βραδυφλεγή» βόμβα που ανά πάσα στιγμή μπορεί να εκραγεί και το δάσος να καταστραφεί. Δεν κινδυνολογώ, προειδοποιώ τους πολίτες.

Ο πόλεμος των υπουργικών αποφάσεων, των διοικητικών πράξεων και των μεθοδεύσεων των δύο υπουργείων Περιβάλλοντος και Μετανάστευσης δεν έχει τελειωμό. Από το 2019, τα αρμόδια υπουργεία πασχίζουν, λέει, για την κατασκευή δομής φιλοξενίας 5.001 ατόμων ως «κατεπείγον έργο». Η θέση χωροθέτησης στην καρδιά του μοναδικού δάσους τριακοσίων χιλιάδων (300.000) στρεμμάτων βάζει τη σφραγίδα της μεγα-πυρκαγιάς στο πανέμορφο νησί της Λέσβου, στον Δήμο Μυτιλήνης.

Το ΣτΕ με επανειλημμένες αποφάσεις έχει κρίνει ότι η κατασκευή της δομής αποτελεί σχεδόν με βεβαιότητα τον μεγα-κίνδυνο καταστροφής του δάσους. Ως είθισται η Διοίκηση δεν σέβεται τις δικαστικές αποφάσεις και με αλλεπάλληλες εκατοντάδες τροποποιήσεις, με νομοθετημένες τροπολογίες και άλλες πράξεις της Διοίκησης πασχίζει το νησί να βρίσκεται σε κατάσταση alert, μήπως καεί από το παραμικρό ίσως τυχαίο γεγονός το δασικό οικοσύστημα και καταστραφεί.

Η υπ. αριθμ. 1335/2023 απόφαση του ΣτΕ, που έβαλε stop στις εργασίες κατασκευής του έργου, ενδεικτικά επισημαίνει ότι:

«Α. Η νέα σχεδιαζόμενη οδός εφάπτεται, σε μήκος 1,6 χλμ., προς το όριο της περιοχής Natura 2000 - ΖΕΠ GR4110011 “Ορος Ολυμπος Λέσβου”, η οποία συμπίπτει με το κεντρικό δασικό οικοσύστημα της Λέσβου και φιλοξενεί σημαντικά ή και σπάνια είδη ορνιθοπανίδας, ορισμένα από τα οποία απαντώνται μόνον στη Λέσβο, ενώ, καθ’ όσον αφορά το λοιπό τμήμα όπου γίνεται νέα διάνοιξη της οδού, η πορεία της οδού μετακινείται βορείως, με αποτέλεσμα, όπως αναφέρεται στα υπομνήματα του Δημοσίου, τα έργα να πραγματοποιούνται σε απόσταση 50 έως 140 μ. από τα όρια της αυτής Ζώνης Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ). Η Διεύθυνση Δασών Λέσβου επισήμανε πριν από την έκδοση των προσβαλλόμενων πράξεων, αφενός, ότι η γειτονική περιοχή Natura αποτελεί σημαντικό αναπαραγωγικό τόπο ειδών της ορνιθοπανίδας, όπως, μεταξύ άλλων, του μαυροπελαργού και του πευκοτσοπανάκου, και, αφετέρου, ότι η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης συνεπάγεται αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς, τα αυτά δε ανέφερε και η μελέτη “δασικής οδοποιίας” [βλ. ανωτέρω, σκ. 3 και 4]. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 3 της οδηγίας 92/43 (πρβλ. και το άρθρο 10 παρ. 5 του ν. 4014/2011 - σκ. 16), πριν από την περιβαλλοντική αδειοδότηση της οδού έπρεπε να πραγματοποιηθεί δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεών της, προκειμένου να τεκμηριωθεί αν, λόγω της φύσης και της έντασης των επεμβάσεων, των απαιτούμενων εργασιών κοπής 1.095 δένδρων τραχείας πεύκης και της μελλοντικής λειτουργίας οδού κυκλοφορίας οχημάτων [ή και πεζών], προς εξυπηρέτηση δομής φιλοξενίας χιλιάδων προσώπων, εν επαφή ή εγγύτατα προς την προστατευόμενη περιοχή Natura, όπου απαγορεύεται, κατά τα ανωτέρω, η χωροθέτηση δομών και συνοδών έργων, είναι πιθανόν να πληγεί η ακεραιότητά της, οπότε και η εκτέλεση του έργου θα καθίστατο ανεπίτρεπτη (πρβλ. ΣτΕ 1378/2022 σκ. 24 και 27, καθώς και 1678/2022 σκ. 14-15, 1853/2019 σκ. 7, 276/2019 σκ. 21-22). Εφόσον δε η υποχρέωση δέουσας εκτίμησης και για έργα πλησίον περιοχών Natura, αν αυτά είναι δυνατόν να επηρεάσουν τις προστατευόμενες περιοχές, πηγάζει από το ενωσιακό δίκαιο (οδηγία 92/43).

Β. Η ρύθμιση της ΥΑ οικ. 170613/2013 για τα έργα οδοποιίας, που προβλέπει (όπως και η αντίστοιχη διάταξη της ΚΥΑ 169905/2013 για τις δομές) την έκδοση απόφασης του περιφερειάρχη για την επιβολή πρόσθετων όρων όταν το έργο εμπίπτει “εντός” περιοχής Natura, δεν έχει την έννοια ότι απαιτεί δέουσα εκτίμηση μόνον όταν το έργο χωροθετείται εντός ζώνης Natura. Παρά ταύτα, στην κρινόμενη υπόθεση δεν προκύπτει ότι προηγήθηκε δέουσα εκτίμηση από την οποία να αίρεται κάθε εύλογη αμφιβολία από επιστημονικής απόψεως για τις επιπτώσεις που ενδέχεται να προκληθούν στη γειτονική προστατευόμενη περιοχή από τη διάνοιξη ή διαπλάτυνση της οδού, ούτε μπορεί να θεωρηθεί ως τέτοια η αόριστη -και αντιφατική, ενόψει των προηγηθεισών αντίθετων εκτιμήσεων- κρίση που εμπεριέχεται στο έγγραφο 17417/18.4.2022 του Τμήματος Προγραμματισμού Μελετών και Εκτέλεσης Δασοτεχνικών Εργων, όπου αναφέρεται ότι η οδός πρόσβασης “αναπτύσσεται μεταξύ του παρακείμενου ρέματος και του ορίου της περιοχής Natura 2000, χωρίς να προσβάλλει κανένα από αυτά”. Συναφώς, απορριπτέοι είναι και οι ισχυρισμοί του Δημοσίου... Αρα δεν τεκμηριώνεται ότι η διαπλάτυνση δεν ενδέχεται να προκαλέσει αρνητικές συνέπειες. Υπό τα δεδομένα αυτά, η δ' προσβαλλόμενη πάσχει, πέραν της πλημμέλειας που διαπιστώθηκε στη σκέψη 14, για τον επιπλέον, εμμέσως προβαλλόμενο, λόγω της παράλειψης διενέργειας προηγούμενης ειδικής οικολογικής αξιολόγησης [ΕΟΑ], που αποτελεί μορφή δέουσας εκτίμησης (ΣτΕ 1378/2022, σκ. 24), απαιτείται, κατά το άρθρο 10 παρ. 1 του ν. 4014/2011, και περιλαμβάνει και έρευνα εναλλακτικών λύσεων για τα έργα τόσο της Α' όσο και της Β' κατηγορίας (...). Περαιτέρω, η επέμβαση σε Καταφύγια Αγριας Ζωής (ΚΑΖ) δεν απαγορεύεται από τη δασική νομοθεσία, δεδομένου ότι αυτά δεν εξομοιώνονται εκ προοιμίου προς τις δασικές εκτάσεις του άρθρου 4 παρ. 1 περ. α' και περ. β' του ν. 998/1979, στις οποίες, όπως έγινε δεκτό στη σκ. 13, απαγορεύεται η επέμβαση για την κατασκευή δομών και συνοδών έργων· τα ΚΑΖ μπορούν να ενταχθούν -αν συντρέχει περίπτωση, όπως εν προκειμένω- στις εκτάσεις του άρθρου 4 παρ. 1 περ. ε' του ν. 998/1979... Ως εκ τούτου, εν προκειμένω, παρά το ότι η εν θέματι οδός εισέρχεται σε μήκος 978 μ. στο ΚΑΖ Αγ. Χαραλάμπους (βλ. έγγραφο 44744/23.1.2023 της Τεχνικής Υπηρεσίας του υπουργείου Μετανάστευσης προς το ΣτΕ), η διάνοιξη και διαπλάτυνσή της, ως συνοδού έργου της δομής του ν. 4375/2016, συνιστά μεν επιτρεπτή κατ’ αρχήν επέμβαση, πάσχει, όμως, διότι δεν προκύπτει ότι έχει προηγουμένως εκτιμηθεί και η επίπτωση του έργου στο ΚΑΖ (πρβλ. ΣτΕ 2834/2019 σκ. 16-17, 2042/2019 σκ. 6 και 10, 1036/2022 σκ. 19, 1429/2022 σκ. 21-22). Τέλος, η έλλειψη δέουσας εκτίμησης δεν αναπληρώνεται, όπως υποστηρίζει εμμέσως το Δημόσιο, από τα έγγραφα 18594/8.9.2022 και 899/13.1.2023 του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ)...

Επειδή, μετά την ακύρωση της πράξης υπαγωγής του έργου σε ΠΠΔ για τους λόγους που αναφέρθηκαν στις σκ. 14 και 18 της παρούσης, πρέπει να ακυρωθεί, ελλείψει περιβαλλοντικής αδειοδότησης του έργου, και η, υπό στοιχείο ε', προσβαλλόμενη ΚΥΑ 262745/ 11.5.2022, με αντικείμενο τη χωροθέτηση και κατασκευή της επίδικης οδού, όπως και η συμπροσβαλλόμενη (βλ. σκ. 6) πράξη 43609/8.9.2022 του γενικού γραμματέα Δασών, με την οποία θεωρήθηκε και εγκρίθηκε η “Οριστική Μελέτη οδοποιίας Α' κατηγορίας οδού πρόσβασης στη δομή Λέσβου”. Κατόπιν αυτού, παρέλκει η έρευνα των λοιπών προβαλλόμενων λόγων ακυρώσεως. Τέλος, μετά την ακύρωση των πράξεων περιβαλλοντικής αδειοδότησης, χωροθέτησης και κατασκευής της οδού πρόσβασης στη δομή, πρέπει να ακυρωθεί και η μεταγενέστερη πράξη 31769/11.7.2022 της Διεύθυνσης Δασών Λέσβου, κατά το μέρος και μόνον που με αυτήν παρέχεται έγκριση επέμβασης σε δασική έκταση εμβαδού 21.011,96 τ.μ. για την κατασκευή της επίδικης οδού».

Πέραν από τα συνοδά έργα και τον κίνδυνο για το περιβάλλον, η θέση χωροθέτησης της δομής δεν πληροί τις προϋποθέσεις που οι ευρωπαϊκές οδηγίες, η ισχύουσα περιβαλλοντική και δασική νομοθεσία επιβάλλουν, όπως:

Στη θέση χωροθέτησης πρέπει να υπάρχουν οι βασικές υποδομές, νερού, αποβλήτων, ρεύματος, δρόμου κ.ά. Στην προκειμένη περίπτωση ουδεμία βασική υποδομή υφίσταται στη θέση χωροθέτησης. Παρά τις αποφάσεις του ΣτΕ τα αρμόδια υπουργεία συνεχίζουν το έργο τους. Και μας ενημερώνουν ότι την αντιπυρική περιβαλλοντική μελέτη θα την ολοκληρώσουν παράλληλα με το έργο!!! Και ας απαιτούν οι νόμοι ότι η αντιπυρική έκθεση είναι προϋπόθεση για την έναρξη του έργου.

Δεν σέβεται δυστυχώς τις απόψεις της τοπικής κοινωνίας και γεγονός είναι ότι θεσμικά οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) είναι παροπλισμένοι. Η δήθεν διαβούλευση είναι συμβουλευτική για τα μάτια του κόσμου. Απλά βγάζουν ψηφίσματα και αυτή η κατάσταση πρέπει να αλλάξει άμεσα. Και το «κωμικοτραγικό»: η νέα περιβαλλοντική μελέτη το 2023 εκδίδεται όταν το έργο είναι ήδη μισοτελειωμένο. Στις φωνές Περιφέρειας, Δήμου Μυτιλήνης και καθολικά οργανώσεων και πολιτών, η Πολιτεία κλείνει τα αυτιά της. Αυτή είναι η Πολιτεία μας και αν έρθει η πυρκαγιά, που απευχόμεθα αλλά βάσιμα πιθανολογούμε, είναι σαν να «βάζουμε τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα», ενώ η Πολιτεία έχει έτοιμη τη δικαιολογία: «Τι να κάνουμε, φταίνε οι κλιματικές αλλαγές». Το κράτος πρόληψης, ετοιμότητας και αποτελεσματικότητας δεν ευδοκιμεί φαίνεται στον τόπο μας. Το δάσος δυστυχώς δεν έχει φωνή. Μας δίνει απλόχερα τα αγαθά και τον καθαρό αέρα, το νερό, τα σπάνια πτηνά και τη βιοποικιλότητά του και δεν μας ζητάει τίποτα παρά μονάχα την προστασία του. Προσμένει το δάσος τη φωνή και τη δράση φορέων και πολιτών για να μη γίνει το νησί παρανάλωμα των πυρκαγιών.

Πιστεύω βάσιμα ότι αν συνεχισθεί το έργο της δομής στη Βάστρια, το νησί φοβάμαι σύντομα θα θρηνήσει πάνω από τα «καρβουνιασμένα» δένδρα και την καταστροφή ενός σπάνιου μοναδικού δασικού οικοσυστήματος! Εδώ και τρία χρόνια δίνουμε την ύστατη μάχη στις αίθουσες του ΣτΕ. Οι αποφάσεις υποδειγματικές. Αλλά η Διοίκηση επιμένει και οι πολίτες πρέπει να προστατέψουν το δάσος και το νησί.

*Δικηγόρος, πρ. αντιπρόεδρος της Βουλής