1) Η ριζοσπαστικοποίηση του ύστερου καπιταλισμού προς εξεύρεση άτακτων διεξόδων από την πολυεπίπεδη κρίση που ο ίδιος προκαλεί και ανατροφοδοτεί, οδηγεί τις κοινωνίες μας σε συσσωρευμένους κινδύνους άμεσων καταστροφών, τόσο με τους εν εξελίξει εμπορικούς και θερμούς πολέμους γεωπολιτικών διαστάσεων, συμπεριλαμβανομένης και της εκδοχής πυρηνικού ολέθρου, όσο βεβαίως και με τη μετατροπή της κλιματικής, οικολογικής και περιβαλλοντικής κρίσης σε νομοτελειακή εξάλειψη των συνθηκών επιβίωσης στον πλανήτη μας. Οι δήθεν «δημιουργικές καταστροφές» του καπιταλιστικού συστήματος που υποτίθεται ότι εξασφάλιζαν έως τώρα τη διευρυμένη αναπαραγωγή του, το μόνο που μας υπόσχονται σήμερα είναι η βαρβαρότητα του χάους και οι γενικευμένες καταστροφές.
2) Υπενθυμίζω δυο-τρεις βασικές θέσεις που εκλείπουν όλο και πιο πολύ από τον λόγο της Αριστεράς. Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής εμπεριέχουν την ωμή βία ως δομική συνθήκη της αναπαραγωγής τους. Το κράτος εγγυάται αυτή την ηγεμονική ταξική δομή της κοινωνίας διαθέτοντας το μονοπώλιο άσκησης της νόμιμης φυσικής βίας. Οι εν εξελίξει από τα τέλη του 18ου αιώνα δημοκρατικές επαναστάσεις αναδεικνύουν την πολιτική ως εκείνη τη διακριτική σφαίρα ικανή εν δυνάμει να αναχαιτίσει τη μετατροπή αυτής της ενδογενούς βίας σε έναν γενικευμένο πόλεμο όλων εναντίον όλων, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτόν τη συνοχή, την ενότητα και την αναπαραγωγή τού ταξικά διαιρεμένου κοινωνικού συγκροτήματος. Από τα μέσα του 19ου αιώνα και εν μέσω σφοδρών ταξικών συγκρούσεων, επιβάλλεται ο διαχωρισμός μεταξύ της οικονομικής σφαίρας που συγκροτείται από τα ηγεμονικά ανταγωνιστικά συμφέροντα των τάξεων που κατέχουν τα μέσα παραγωγής και της πολιτικής σφαίρας που συγκροτείται διαχρονικά υπό τη μορφή θεσμικών οργάνων αντιπροσώπευσης του συνόλου των κοινωνικών τάξεων, ήτοι κυβερνήσεις, κοινοβούλια, πολιτικά κόμματα και ανεξάρτητες αρχές. Πρόκειται δηλαδή για την εδραίωση της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας βάσει κανόνων κοινής αποδοχής που συγκροτούνται ως Δίκαιο, ήτοι, διαχωρισμός των εξουσιών και κράτος δικαίου. Στόχος του όλου ιστορικού εγχειρήματος, η διασφάλιση του «κοινού καλού».
Κύριο στοιχείο των δημοκρατικών κατακτήσεων είναι η σχετική αυτονομία της πολιτικής σφαίρας έναντι των σύνθετων ταξικών ανταγωνιστικών συμφερόντων, αυτονομία που διασφαλίζει τη δυνατότητα στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς να αναλαμβάνουν αποφάσεις και δράσεις μη αρεστές σε επιμέρους αντιφατικά ταξικά συμφέροντα. Από την πλευρά των κομμάτων εκπροσώπησης των υποτελών τάξεων αυτή η σχετική αυτονομία της πολιτικής δημιούργησε χώρο για την επεξεργασία πολλαπλών στρατηγικών, συμπεριλαμβανομένης της κατάληψης της κυβερνητικής εξουσίας, προς όφελος της εργασίας και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Τα γνωστά μεγάλα ή μικρότερα New Deals, οι μεγάλοι και οι μικροί συμβιβασμοί μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, οι μεγάλες και οι μικρές νίκες αλλά και οι ήττες της εργασίας οφείλονται σε αυτή τη σχετική αυτονομία της πολιτικής σφαίρας.
3) Είναι πια κοινής αποδοχής το γεγονός ότι διανύουμε μια γενικευμένη κρίση που οδηγεί στην απαξίωση όλων των αντιπροσωπευτικών θεσμών που συγκροτούσαν ώς τώρα τα δημοκρατικά πολιτεύματα. Ιδιαίτερη δε αναφορά γίνεται στην κρίση των κομματικών θεσμών. Τα τελευταία χρόνια η επιτάχυνση αυτού του φαινομένου παίρνει δυστοπικές διαστάσεις εξάρθρωσης της πολιτικής σφαίρας. Παρατηρούμε καθημερινά κατά συρροή αδιέξοδες κυβερνητικές και κοινοβουλευτικές κρίσεις, κατά συρροή αμφισβητήσεις και ακυρώσεις εκλογικών αποτελεσμάτων, υπονόμευση τυπικών διαδικασιών από καθαρά εξωθεσμικά κέντρα, εθνικά και διεθνή, εμφάνιση πολιτικών ηγετών από το πουθενά, βελούδινα και βίαια πραξικοπήματα (βλέπε ΗΠΑ, Λατινική Αμερική, Γαλλία, Γερμανία, Ρουμανία, Μολδαβία, Γεωργία, Νότια Κορέα).
Η επικαιρότητα αυτής της εμφανούς κρίσης είναι μια ψευδής επικαιρότητα, από την άποψη ότι όλα αυτά τα γεγονότα έκπτωσης της πολιτικής διαδραματίζονταν με αυξημένους ρυθμούς από τη δεκαετία του ’70 με την επέλαση του νεοφιλελευθερισμού και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.
4) Οι διαδοχικές κυκλικές κρίσεις του καπιταλισμού από τη δεκαετία του 1970 έως την κρίση του χρέους 2007-2012 σηματοδοτούσαν ήδη την επιταχυνόμενη απώλεια της σχετικής αυτονομίας που διέθετε έως τότε η πολιτική σφαίρα. Δέκα χρόνια μετά, στις μέρες μας, η ριζοσπαστικοποίηση του καπιταλισμού και η επιλογή στρατηγικών εμπορικών και θερμών πολέμων γεωπολιτικών διαστάσεων τείνουν, ντε φάκτο, στην πλήρη ακύρωση της πολιτικής, η πολιτική σφαίρα ταυτίζεται με την αμιγώς οικονομική σφαίρα ή για να το πούμε αλλιώς, κυβερνούν απευθείας πια οι εκάστοτε ιθύνοντες των κεφαλαιοκρατικών συγκροτημάτων. Ανυπεράσπιστη, η κοινωνία παραδίδεται στην ασυδοσία και τη λεηλασία του κεφαλαίου. Η φτωχοποίηση και η κοινωνική εξαθλίωση που απορρέουν από αυτές τις διαδοχικές κυκλικές κρίσεις οδηγούν τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα στην αγκαλιά της Ακροδεξιάς και των νεοφασιστικών μορφωμάτων. Το έδαφος είχε ήδη προετοιμαστεί, αφ' ενός μεν με τη συνεχή αυτονόμηση της εκτελεστικής εξουσίας, αφ' ετέρου δε με τη γενίκευση «καταστάσεων εξαίρεσης» εν μέσω οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών κρίσεων στις ΗΠΑ, τη Λατινική Αμερική και σε όλη την Ευρώπη (βλέπε Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία). Καπιταλισμός, δημοκρατία και κράτος δικαίου διαφαίνονται πλέον ως ασύμβατες οντότητες.
5) Κάτω από το πρίσμα ενός τέτοιου εσκεμμένα μεγεθυντικού φακού, κρίνεται σήμερα η μοίρα της πολιτικής, η μοίρα της ήδη καταρρακωμένης αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας: και τούτο στα εδάφη της γένεσής της, τις ΗΠΑ και τη Γαλλία. Ο «τραμπισμός» και ο «μακρονισμός» και άλλοι «-ισμοί» που θα ακολουθήσουν δεν συνιστούν επίκαιρα περιστασιακά γεγονότα, συμπυκνώνουν όλα τα δομικά στοιχεία αυτής της ακύρωσης της πολιτικής και προϊδεάζουν για τη δυστοπική προοπτική ενός ολοκληρωτικού καπιταλισμού και τη συρρίκνωση του κράτους στον κατασταλτικό του πυρήνα.
Για να έρθουμε στα καθ’ ημάς, το σύνθημα που εκπέμπεται, «η πολιτική επιστρέφει», ανταποκρίνεται, τυπικά τουλάχιστον, στο τι διακυβεύεται τραγικά σήμερα, αλλά ως προς το παρόν, δεν έχουμε ενθαρρυντικά δείγματα για το «πώς» θα επιτελεστεί αυτή η επιστροφή, ούτε από την πλευρά των θραυσμάτων του πάλαι ποτέ ΣΥΡΙΖΑ ούτε από την πλευρά του ΚΚΕ ούτε από την πλευρά της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Για να μην περιπέσουμε στην απόγνωση, ας ελπίζουμε…
*Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας