Πώς σβήνουν οι δημοκρατίες;

Ενα συμπέρασμα από τις εκλογές για την ανάδειξη του 47ου προέδρου των ΗΠΑ είναι ότι κανείς δεν ξέρει τέλεια τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρότι η χώρα συνεχίζει να δίνει τον ρυθμό στο σύστημα που παραδοσιακά αποκαλούμε «Δυτικό». Ετσι, τα αποτελέσματα των δράσεων και των επιλογών των ψηφοφόρων δεν καθορίστηκαν από αυτά που ξέρουν, αλλά από αυτά που δεν ξέρουν. Υποτίθεται ότι ο Τραμπ νίκησε επειδή είχε ένα ξεκάθαρο πολιτικό πρόγραμμα για την οικονομία των ΗΠΑ και τη μετανάστευση στις ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα ο Τραμπ νίκησε επειδή, σε μεγάλο βαθμό, οι αγρότες του Τέξας και του Ουαϊόμινγκ, οι χωρικοί της Πενσιλβάνια, οι ξυλοκόποι της Βόρειας Ντακότα, οι ξενοδόχοι της Φλόριντα και πολλοί Αφροαμερικανοί και ισπανόφωνοι Αμερικανοί εργάτες πίστεψαν ότι ο μεγιστάνας Ντόναλντ Τραμπ έχει κάποιο πρόγραμμα που τους περιλαμβάνει.

Ο Τραμπ νίκησε επειδή οι Αμερικανοί των πόλεων και των κοινοτήτων του εγκαταλειμμένου βιομηχανικού Βορρά, της λεγόμενης «ζώνης της σκουριάς», του άλλοτε ζωντανού ισχυρού βιομηχανικού πυλώνα των ΗΠΑ, πιστεύουν ότι με τον Τραμπ θα ξαναζωντανέψουν τα κουφάρια των εργοστασίων, των σχολείων και των εκκλησιών. (Ρίξτε μια ματιά στα φωτογραφικά λευκώματα του Eric Holubow -του φωτογράφου των σύγχρονων ερειπίων- και θα καταλάβετε για ποιο πράγμα μιλάμε.) Ισως στην κριτική που άσκησε ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς στο Δημοκρατικό Κόμμα υπάρχουν τα ψήγματα της ήττας των Δημοκρατικών της Κάμαλα Χάρις. «Δεν πρέπει να αποτελεί μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι το Δημοκρατικό Κόμμα που έχει εγκαταλείψει τους ανθρώπους της εργατικής τάξης διαπιστώνει τώρα ότι η εργατική τάξη το έχει εγκαταλείψει».

Σε κάθε περίπτωση, για ακόμα μια φορά, θα δούμε στην πράξη την εφαρμογή του μινιμαλιστικού ορισμού-κανόνα της σύγχρονης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας: Ο ηττημένος στις εκλογές φεύγει και παραδίδει την εξουσία στον νικητή. Τα άλλα θα τα δούμε στη συνέχεια.

Το άλλο συμπέρασμα από τις προεδρικές εκλογές και την επάνοδο του Τραμπ αφορά τις αντιλήψεις του δυτικού κόσμου για τη δημοκρατία. Μέχρι πολύ πρόσφατα, οι περισσότεροι στη Δύση δύσκολα φαντάζονταν ότι το τέλος των δημοκρατιών τους θα ήταν τόσο κοντά και ακόμα δυσκολότερα έβλεπαν (μάλλον δεν το βλέπουν) ότι θα μπορούσε να συνέβαινε μπροστά στα μάτια τους. Κι όμως, η άνοδος του Τραμπ στην εξουσία το 2016, το Brexit την ίδια χρονιά και ο παρανοϊκός λαϊκισμός στις περισσότερες δημοκρατικές χώρες, η άνοδος του εθνικισμού, του συντηρητισμού και της ακροδεξιάς ρητορικής ήταν μια πραγματικότητα - μαζί με την πιο αποκρουστική άνοδο των κοινωνικών ανισοτήτων. Ολα αυτά έδειξαν ότι οι απειλές για τη δημοκρατία δεν είναι μόνο πολιτικές: είναι βαθιά ενσωματωμένες στους σημερινούς δημοκρατικούς θεσμούς, στις τρέχουσες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες.

Πολλοί κοινωνικοί και πολιτικοί στοχαστές με διεισδυτικά σχόλια και αφυπνιστικές επισημάνσεις (λόγου χάρη, ο Ντέιβιντ Ράνισμαν με το έργο του «Ετσι τελειώνει η δημοκρατία», [Πατάκης, 2019], οι Στίβεν Λεβίτσκι και Ντάνιελ Ζίμπλατ με το «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες», [Μεταίχμιο, 2018], κ.ά.) έχουν μιλήσει για την ανάγκη να αναγνωρίσουμε τα σημάδια των καιρών. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έχουν ξεκαθαρίσει ότι η παρακμή και η «αποψίλωση» της δημοκρατίας αρχίζει στις μέρες μας από την κάλπη.

Κι όμως, με τις προσδοκίες των ψηφοφόρων, με την αδυναμία των Αμερικανών να αποκλείσουν ένα «καλύτερο μέλλον με την πολιτική MAGA («Να κάνουμε ξανά μεγάλη την Αμερική») ή με την ασάφεια «Να γνωρίζουμε ποια πολιτική θα πρέπει να ακολουθήσουμε», ο Τραμπ, με πολλά ψέματα και θεωρίες συνωμοσίας, κατάφερε να γίνει πάλι η «σταθερά» της τρέχουσας κατάστασης της δημοκρατίας - αφήνοντας τον υπόλοιπο κόσμο μάλλον απροετοίμαστο για το χειρότερο.

Το τι θα ακολουθήσει με τον Τραμπ ενισχυμένο στον Λευκό Οίκο είναι δύσκολο να το πει κανείς. Ωστόσο, το ζοφερό σενάριο ενός αρνητή της επιστήμης, ενός αδιάλλακτου, απρόβλεπτου και εμμονικού έχει ήδη παιχτεί στο «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής» - στο αντιφασιστικό μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Φίλιπ Ροθ που πρωτοκυκλοφόρησε το 2004 (βλ. εκδ. Πόλις, 2007). Εκεί ο Ροθ, σχεδόν προφητικά, περιέγραψε το τι θα συνέβαινε στην Αμερική εάν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου έχανε τις εκλογές του 1940 ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ και κέρδιζαν οι Ρεπουμπλικανοί. Ο πρόεδρος Τσαρλς Λίντμπεργκ, ένας ήρωας της αεροπορίας, θαυμαστής των ναζί και του Χίτλερ, οπαδός του αντισημιτισμού, πίστευε ότι η Αμερική θα έπρεπε να προφυλαχθεί από τις φυλετικές επιμειξίες. Βέβαια, επειδή το σύνθημά του «Πρώτα η Αμερική» (America First) υιοθετήθηκε ανατριχιαστικά από τον Ντόναλντ Τραμπ, αντιλαμβάνεστε ότι το βιβλίο είναι μια άλλης τάξης απάντηση στο «Πώς σβήνουν οι δημοκρατίες» και, συνάμα, μια πολιτική, περίπου πραγματική, αλληγορία για όσα συμβαίνουν σήμερα στις ΗΠΑ. Στις ΗΠΑ του Τραμπ.