Για τη νίκη Τραμπ: αιτίες και αποτελέσματα

Η νίκη Τραμπ στις αμερικάνικες εκλογές, αν και δεν προβλέφθηκε στις δημοσκοπήσεις, ήταν εν πολλοίς αναμενόμενη. Η καθυστερημένη, ασαφής και άχρωμη υποψηφιότητα της Καμάλα Χάρις δεν είχε ιδιαίτερες τύχες. Το απρόσμενο και εκείνο που προκαλεί παγκόσμια ανησυχία είναι η έκταση αυτής της νίκης, που θα επιτρέψει στον Τραμπ και στις δυνάμεις του αμερικάνικου κατεστημένου πίσω από αυτόν μια αδιαμφισβήτητη ηγεμονία. Ποια είναι, λοιπόν, τα αίτια και οι πιθανές συνέπειες της θριαμβευτικής επικράτησης του Τραμπ; Οι σκέψεις που ακολουθούν, χωρίς καμιά πρόθεση να είναι εξαντλητικές, επιχειρούν μια πρώτη συζήτηση αυτού του ερωτήματος.

Η νίκη του Τραμπ αποτελεί ξεκάθαρα μέρος μιας μετατόπισης στο πολιτικό σύστημα της Δύσης που ξεκίνησε ήδη στη δεκαετία του 1990 και πήρε ισχυρή ώθηση από τη μεγάλη κρίση του 2007: της ανόδου της ακροδεξιάς αντίδρασης και του σχηματισμού στις περισσότερες χώρες ισχυρών, διακριτών ακροδεξιών πόλων, που στηρίζονται από σημαντικά τμήματα της άρχουσας τάξης και διεκδικούν την εξουσία από τις πιο παραδοσιακές δυνάμεις του κατεστημένου. Στις ΗΠΑ αυτή η αντίθεση κρυσταλλώθηκε στην ακραία πόλωση μεταξύ Δημοκρατικών, εκφραστών της (νέο)φιλελεύθερης πτέρυγας, και Ρεπουμπλικάνων, στους οποίους επικράτησε στην τελευταία 10ετία η πιο επιθετική, αντιδραστική αστική πτέρυγα.

Οι εξελίξεις αυτές, στις ΗΠΑ και σε όλη τη Δυτική Ευρώπη με την άνοδο του λεπενισμού, κοκ, δεν ήταν τυχαίες. Συνδέονται με την εξάντληση των περιθωρίων και τη βαθιά κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, που δυσχεραίνει αυξανόμενα τον παραδοσιακό, μεταρρυθμιστικό χειρισμό των αντιθέσεών του, με τον οποίο συνδέεται ο φιλελευθερισμός. Τέτοιες καταστάσεις απαιτούν πυγμή και αποφασιστικές λύσεις, που δεν ταιριάζουν με το πλαίσιο και τις μεθόδους της αστικής δημοκρατίας. Στις συνθήκες αυτές, όπως έδειξε η εμπειρία του Μεσοπολέμου με την ορμητική άνοδο του φασισμού, οι κυρίαρχες τάξεις προσανατολίζονται αυξανόμενα σε αυταρχικές πολιτικές για τη διατήρηση της κυριαρχίας τους. Η βαθιά κρίση του κομμουνιστικού κινήματος και της ευρύτερης αριστεράς μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ επέτρεψε στο κατεστημένο να προωθήσει αυτή τη στροφή επιθετικά, σε μια προληπτική στρατηγική να βρεθεί σε πλεονεκτική θέση πριν από μια μελλοντική νέα άνοδο των κινημάτων.

Το ποιες ακριβώς θα είναι οι επιλογές της νέας διοίκησης Τραμπ στους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, δεν μπορεί φυσικά να προβλεφθεί. Το βέβαιο είναι ότι ακόμη και ένας τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία μέσα από το διαμελισμό της δεν θα αποτελεί βήμα προς την ειρήνη, αλλά προς την παραπέρα όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών μεταξύ ΗΠΑ, Ευρώπης, Ρωσίας και Κίνας. Σε κάθε περίπτωση, η διακυβέρνηση του Τραμπ, με τους εμπορικούς και οικονομικούς πολέμους της, όχι μόνο ενάντια στην Κίνα αλλά και τη Δυτική Ευρώπη, θα επιδεινώσει παραπέρα τις εντάσεις, το μιλιταρισμό και τις περιβαλλοντικές απειλές.

Αλλά υπάρχει άλλη μια καίρια πλευρά, που είναι ο ασφυκτικός περιορισμός της ήδη κολοβωμένης αστικής δημοκρατίας. Από αυτή την άποψη, η δεύτερη προεδρία του Τραμπ δεν θα είναι όπως η πρώτη. Ο Τραμπ θα προχωρήσει ενεργά με την ατζέντα του ενάντια στους μετανάστες, τα δικαιώματα των γυναικών και τα κινήματα. Και ακόμη και αν αυτή η επίθεση παράξει, πέρα από τη χλωμή αντιπολίτευση των Δημοκρατικών, μερικά πραγματικά ριζοσπαστικά κινήματα στην αμερικάνικη κοινωνία, είναι ορατός ο κίνδυνος να προκαλέσει ένα συνολικό πισωγύρισμα.

Από το 1945 ως τα τέλη του 20ού αιώνα, χάρη στην εκμηδένιση του ναζισμού και την ευρεία επιρροή των αριστερών ιδεών, η αστική δημοκρατία στις πιο σημαντικές χώρες της Δύσης δεν απειλήθηκε ουσιαστικά. Δικτατορικές μορφές διακυβέρνησης διατηρούνταν ή προέκυπταν μόνο σε περιφερειακές χώρες της Ευρώπης (Ελλάδα, Ισπανία, κοκ), καταρρέοντας τελικά και εκεί. Η δεύτερη θητεία του Τραμπ και οι ανάλογες εξελίξεις στην Ευρώπη σηματοδοτούν την έλευση μιας ορατής απειλής στην αστική δημοκρατία, ως το σημείο της ανοικτής εκτροπής των ελίτ σε ανοικτά δικτατορικές/αυταρχικές λύσεις.

Με αυτό δεν θέλουμε να πούμε ότι στα αμέσως επόμενα χρόνια ο Τραμπ θα επιβάλλει δικτατορία, παρότι έχει εκφράσει κατά καιρούς τέτοιες βλέψεις. Οι δικτατορικές εκτροπές δεν γίνονται κατά βούληση· απαιτούν πολύχρονη και μεθοδική προετοιμασία. Αν όμως ο Τραμπ αποκαλούσε στην προεκλογική του καμπάνια τη Χάρις «ακροαριστερή» και «κομμουνίστρια», δεν είναι καθόλου απίθανο να δούμε ένα κυνήγι μαγισσών στο πνεύμα του μακαρθισμού. Σε κάθε περίπτωση, η μερίδα των ελίτ που στηρίζει τον Τραμπ θα κινηθεί αποφασιστικά στην κατεύθυνση του εκφασισμού. Η μαχητική συστράτευση του μεγιστάνα Ίλον Μασκ στο πλευρό του Τραμπ δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας γι’ αυτές τις διαθέσεις. Όπως δεν τα αφήνει και η φιλική προς τον Τραμπ μετεκλογική στάση του Μπέζος, ένα δείγμα ότι όχι λίγα αμφιταλαντευόμενα αστικά στοιχεία, που επέκριναν πριν τις «ακρότητές» του, θα στραφούν τώρα στον Τραμπ ανακαλύπτοντας ότι τελικά δεν είναι και τόσο κακός.

Από αυτή την άποψη, δεν υπάρχει πιο ανόητη και επιζήμια για την αριστερά άποψη από αυτήν που εξέφρασε ο ΓΓ του ΚΚΕ Δ. Κουτσούμπας, λέγοντας ότι οι πόλεμοι «θα συνεχιστούν και με τον Τραμπ», ή ότι, σύμφωνα με την αρθρογραφία του Ριζοσπάστη, περνά «Στον Τραμπ η σκυτάλη για την υπεράσπιση των αμερικανικών μονοπωλίων»1 – δηλαδή ότι θα έχουμε απλά μια συνέχιση της ίδιας κατάστασης. Μια τέτοια εκτίμηση υποτιμά, στο τυπικό σταλινικό γραφειοκρατικό πνεύμα, το νέο και επικίνδυνο που φέρνει η νίκη του Τραμπ. Απεναντίας, είναι η ευθύνη της αριστεράς να ηγηθεί ενός γνήσια ριζοσπαστικού κινήματος ενάντια στον τραμπισμό, σαν μια σοβαρή απειλή όχι μόνο για τον αμερικάνικο αλλά και τους ευρωπαϊκούς λαούς.

Σημειώσεις

1. Ριζοσπάστης, 7.11.2024.

*Συγγραφέας, μέλος της ΣΕ της Μαρξιστικής Σκέψης.