Οι πρόσφατες εξαγγελίες στο υπουργικό συμβούλιο για την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας δεν αποτελούν μια μεμονωμένη πρωτοβουλία αλλά κλιμάκωση μίις σειράς μέτρων που συγκλίνουν σε μια αυστηρότερη και τιμωρητική αντιμετώπιση.
Η νέα πολιτική περιλαμβάνει: α. εντατικοποίηση της αστυνόμευσης σε συγκεκριμένες περιοχές, β. αύξηση των συλλήψεων, οι οποίες ανακοινώνονται πανηγυρικά από την πολιτική ηγεσία ως έκφραση αποτελεσματικότητας, γ. εισαγωγή νέου κανονισμού λειτουργίας των σχολείων με έμφαση στα «παιδαγωγικά» και πειθαρχικά μέτρα (επιβολή τριήμερης ή πενταήμερης αποβολής, αλλαγή τμήματος ή σχολικού περιβάλλοντος, αποκλεισμός από εκδηλώσεις κι εκδρομές), δ. απαγόρευση της χρήσης κινητού τηλεφώνου κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, ε. αλλαγή του πλαισίου απουσιών και εξίσωση με απουσία της καθυστερημένης προσέλευσης στην αίθουσα, στ. υποχρέωση αποκατάστασης τυχόν φθορών στα σχολεία, δαπάνη που, αν δεν καταβληθεί, βεβαιώνεται στην Εφορία.
Η νέα λογική του «νόμου και της τάξης» αποτυπώθηκε και στον πρόσφατο νόμο 5090/2024 που διεύρυνε τις περιπτώσεις επιβολής περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων σε όλες τις πράξεις, τις οποίες αν τις τελούσε ενήλικος θα χαρακτηρίζονταν κακούργημα και όχι μόνο σε εκείνες που εμπεριέχουν στοιχεία βίας και στρέφονται κατά της ζωής (βλ. παρ. 1 του άρ. 127 Π.Κ.). Ταυτόχρονα, διευρύνθηκε και η δυνατότητα επιβολής προσωρινής κράτησης (βλ. άρ. 287 ΚΠΔ), ενώ αυξήθηκε και το ανώτατο όριο του ποινικού σωφρονισμού, από οκτώ σε δέκα έτη (άρ. 54 Π.Κ.).
Οι προβλέψεις αυτές επανέφεραν το καθεστώς του ν. 3860/2010, σε αντίθεση με τις συστάσεις του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης προς αποφυγή στους ανηλίκους των στιγματιστικών συνεπειών του εγκλεισμού και την προώθηση εναλλακτικών μέτρων.
Στα νέα μέτρα που προωθούνται, εξετάζεται η επέκταση της εφαρμογής του άρ. 296 ΚΠΔ και στους ανηλίκους, προβλέποντας αυστηρότερη μεταχείριση των υπότροπων δραστών, οι οποίοι θα οδηγούνται σε κατάστημα κράτησης σε περίπτωση που ενώ έχουν καταδικαστεί για κακούργημα, και ανεξάρτητα από το μέτρο που τους έχει επιβληθεί, τελέσουν εκ νέου πράξη που αν την τελούσε ενήλικας θα ήταν κακούργημα.
Η συγκεκριμένη πρόταση, εάν εφαρμοστεί, θα οδηγήσει δεκάδες ανηλίκους σε κατάστημα κράτησης νέων, εάν αναλογιστούμε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι ανήλικοι κατηγορούνται για αδικήματα που αν τα τελούσε ενήλικος θα ήταν κακουργήματα (π.χ. διακεκριμένες κλοπές, ληστείες) και συνήθως η εμπλοκή τους με την παραβατικότητα εντοπίζεται σε μια συγκεκριμένη περίοδο της ζωής τους, κατά την οποία τελούν περισσότερες από μία πράξεις. Παράλληλα, προτείνεται επιβαρυντική περίσταση και αυστηρότερη μεταχείριση στην περίπτωση οπλοκατοχής, όπως τα αιχμηρά αντικείμενα.
Μεγάλη σημασία στις εισηγούμενες αλλαγές δίνεται στην ευθύνη των γονέων. Με υπόστρωμα την αντίληψη ότι η ανήλικη παραβατικότητα αποτελεί ζήτημα έλλειψης ελέγχου και γονικής επίβλεψης, προτείνεται η αυστηροποίηση των ποινικών κυρώσεων του αδικήματος της «παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου» (άρ. 360 Π.Κ.), με προτεινόμενη ποινή τουλάχιστον δύο έτη (πλαίσιο ποινής 2-5 έτη) και χρηματική ποινή τουλάχιστον 5.000 ευρώ στην περίπτωση που η πράξη του ανηλίκου ενέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά ανήλικου θύματος ή αν πρόκειται για πράξη που αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργηµα.
Η πρόταση αυτή -εφόσον τελικά θεσπιστεί- θα οδηγήσει σε αύξηση της βίας και σε μεγαλύτερη ένταση εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος. Και τούτο διότι πρόκειται για ένα μέτρο μετακύλισης της ευθύνης στους γονείς που δεν «κάνουν καλά τη δουλειά τους», αγνοώντας την κοινωνική πραγματικότητα. Για παράδειγμα, πολλοί γονείς αδυνατούν να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους, όχι από αδιαφορία αλλά από πραγματική αδυναμία, καθώς απασχολούνται σε δύο ή και τρεις εργασίες για λόγους επιβίωσης.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει, επιπλέον, ότι σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον Π.Κ., είναι ορατό το ενδεχόμενο πραγματικής έκτισης μέρους της ποινής. Τι θα σημαίνει αυτό για τις οικογένειες και για τις σχέσεις γονέων-τέκνων αν για πράξη του ανηλίκου, βρεθεί ο γονέας φυλακή ή χάσει τη δουλειά του; Τέλος, η πρόθεση της κυβέρνησης να χαμηλώσει ακόμα και το ηλικιακό όριο της ποινικής ευθύνης των ανηλίκων από τα 15 στα 14 έτη έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις διεθνείς καλές πρακτικές, όπως προκύπτουν από διεθνείς συμβάσεις και διακηρύξεις.
Δυστυχώς τα παραπάνω μέτρα βρίσκουν υψηλό βαθμό κοινωνικής αποδοχής. Το δόγμα της καταστολής ως πανάκεια αντιμετώπισης του φαινομένου εμπεδώνεται στο κοινωνικό σώμα μέσα από την εμφατική μιντιακή αναπαραγωγή της βίας μεταξύ εφήβων, γεγονός που επεκτείνει τον φόβο και ενισχύει τα συντηρητικά αντανακλαστικά του κοινωνικού σώματος.
Ασφαλώς και παρατηρούνται ποσοτικές και ποιοτικές μεταβολές στη διακύμανση της νεανικής παραβατικότητας, συναρτώμενες με τις ευρύτερες μεταβολές της εγκληματικότητας, τις αλληλεπικαλυπτόμενες κρίσεις (οικονομική, πανδημική) και την αύξηση της κοινωνικής βίας. Η μιντιακή, ωστόσο, αναπαραγωγή του φαινομένου απέχει μακράν από τους πραγματικούς αριθμούς, οδηγώντας σ’ έναν κύκλο ηθικού πανικού, που οξύνει την καταστολή, οδηγεί σε επιθετική αστυνόμευση, στιγματισμό και εμπλοκή όλο και περισσότερων ανηλίκων με το ποινικοκατασταλτικό σύστημα.
Οσο οι υλικές συνθήκες διαβίωσης για μεγάλο μέρος του πληθυσμού χειροτερεύουν, όσο οξύνονται οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, όσο συρρικνώνεται το κοινωνικό κράτος και καταργούνται εν τοις πράγμασι κοινωνικά δικαιώματα τόσο θα αυξάνεται η κοινωνική βία.
Η βία των εφήβων δεν αποτελεί καμία «ανακάλυψη» του παρόντος. Είναι ο καθρέφτης ενός κοινωνικού σώματος χωρίς συλλογικά ερείσματα, χωρίς πολιτισμικά αντίβαρα, χωρίς οράματα, χωρίς αλληλεγγύη· μιας κοινωνίας υποταγής, ιδιώτευσης, ατομικής ευθύνης, όπου αποθεώνονται το εύκολο και γρήγορο κέρδος και η επιβολή του ισχυρότερου. Δεν χρειάζεται καμία βαθιά επιστημονική ανάλυση γι’ αυτό. Αρκεί κανείς να πλοηγηθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αντλήσει τη ρητορική μίσους, τον σεξιστικό και ρατσιστικό λόγο και την αποστροφή στη διαφορετικότητα.
Η εικόνα αυτή αναπαράγεται μοιραία και εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Το σχολείο έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Εχει μετατραπεί σε πεδίο στείρου ανταγωνισμού και προετοιμασίας εξετάσεων, όπου απουσιάζουν δράσεις που καλλιεργούν το ομαδικό πνεύμα, τον διάλογο, την αποδοχή και την κοινωνική ευαισθητοποίηση. Στην απουσία κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων και προγραμμάτων σχολικής διαμεσολάβησης, η κυβέρνηση απαντά με αστυνομική παρουσία, αποβολές και τιμωρίες. Κι όταν οι νέοι αντιδρούν, βγαίνουν στους δρόμους, φωνάζουν και διεκδικούν, βρίσκονται αντιμέτωποι με συλλήψεις, αστυνομική βία, πειθαρχικές ποινές και καταστολή.
Τα νέα μέτρα που εισηγείται η κυβέρνηση είναι αλυσιτελή και καταδικασμένα να αποτύχουν, αυξάνοντας τον κύκλο της βίας εντός και εκτός οικογένειας και σχολικού περιβάλλοντος. Η νεανική παραβατικότητα δεν λύνεται με περισσότερη πειθαρχία και καταστολή. Ούτε με την αναπαραγωγή του φόβου, της τρομοκρατίας και των ηθικών πανικών. Οταν αποφασίσουμε ως κοινωνία και ως πολιτεία να αντιμετωπίσουμε πραγματικά το φαινόμενο, τότε ίσως αρχίσουμε να ακούμε τους νέους που ασφυκτιούν, κοιταχτούμε στον καθρέφτη και αναρωτηθούμε τι πραγματικά αφήνουμε πίσω για τις επόμενες γενιές.
* Επίκουρη καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής ΔΠΘ
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας