Το μυσαρό πρόσωπο της βίας

Φαινόμενα άγριας βίας πλημμυρίζουν τη ζωή μας, χωρίς να μας αιφνιδιάζουν πια, γίνονται μορφές υπερεξουσίας και αιχμαλωτίζουν τις αντιδράσεις. Η δε βία ανηλίκων, η εφηβική βία, ξετυλίγεται μπροστά μας ανεξέλεγκτη και απειλεί την ελληνική κοινωνία. Μήπως, τελικά, είμαστε μια κοινωνία εθισμένη στη βία; Μήπως η βία αποτελεί μια παροξυμένη μορφή της αδιαφορίας μας; Οι ειδικοί με τα επιστημονικοφανή ιδεοληπτικά τους στερεότυπα δεν βοηθούν ιδιαίτερα παρά μόνο εκφράζουν γενικευμένες διαπιστώσεις.

Ουδείς αμόλυντος από τη βία διατείνονται κάποιοι και αυτό γιατί η βία εμφιλοχωρεί παντού, αποτελεί ένα συμπαγές και κλειστό βιοψυχαναγκαστικό σύστημα με μια υστερική προσφυγή στην υποταγή της δύναμης και της υβριστικής αλαζονείας. Η βία είναι η έλλειψη λεξιλογίου έλεγε ο Gilles Vigneault, γιατί εξισώνεται μόνο με την ωμότητα της πράξης.

Γενικότερα η βία στις μέρες μας συντελείται ως κοινωνική έκρηξη όπου η αρχή της πυροδοτείται από σκοτεινά ένστικτα και η εξέλιξη της χαράσσεται από το χάος. Ενώ βεβαιώνεται από κάποιο πρωτόγονο νόημα δύναμης που υποδαυλίζει ψυχοπαθολογίες. Η εποχή μας, εποχή της διεκδίκησης και της απαίτησης του εδώ και τώρα διυλίζεται πλέον στην ακραία βιαιότητα, η οποία καθίσταται αντίδικη θέση με ό,τι δεν υποτάσσεται, δεν συγκατανεύει και δεν μπαίνει στην ασκιά της δύναμης και της κυριαρχίας.

Η βία στη μετανεωτερική μας εποχή είναι ανώνυμη και απρόβλεπτη. Ο γείτονας, ο φίλος ή ο σύντροφος μπορούν να μετατραπούν εντελώς ξαφνικά χωρίς προφανή λόγο σ’ έναν δολοφόνο, ο οποίος υπερπηδά όλα τα όρια των δυνατών σκοπιμοτήτων και χωρίς αιτία να αναγνωρίσει τη θέση του μέσα στην πιο παραβατική πράξη. Ακόμη και ο πιο ευγενικός και ειρηνικός άνθρωπος μπορεί να καταστεί τρομοκράτης ανατρέποντας τις ισορροπίες της ζωής και τις δραστικές εμβέλειες του πολιτισμού. Ετσι και αλλιώς είμαστε στην εποχή στην οποία οι βίαιες ακρότητες αποστομώνουν κάθε λογική, κάθε ψυχραιμία και κάθε ισορροπημένη στάση.

Μεταμφιέζεται (η βία) μέσα σε κάθε ακολουθία και επίδραση της ζωής και ξεδιπλώνεται με ρυθμούς πανδημίας. Αλλοτε έρχεται ως εισαγόμενη μόδα η οποία λεηλατεί τη φαντασία, ξεριζώνει τις αποκτημένες πολιτιστικές αντιλήψεις και εκβαρβαρώνει όλα τα αισθήματα. Και άλλοτε ως εξατομικοποιημένη ψύχωση που ιδιοποιείται στην εκκεντρικότητα της εγωπάθειας.

Η ανήλικη βία έχει εγγύτητες με τη βία των χούλιγκαν, αποτελεί μια σύρραξη εκεί όπου ομαδοποιείται, μεταξύ εχθρικών δυνάμεων, ή ακόμη καλύτερα θα λέγαμε –όπως το περιγράφει ο Ζαν Μποντριγιάρ– «μια σύγκρουση ανταγωνιστικών παθών, μια συνισταμένη αργόσχολων και αδιάφορων δυνάμεων». Μια τέτοια βία φιλοδοξεί να έχει ενεργούς συντελεστές όλους εκείνους που βουλιάζουν στην απάθεια του θεάματος. Αυτή η υποκουλτούρα του μηδενισμού και ακόρεστης βίας καλεί τους αδρανοποιημένους και αποκλεισμένους να παρατήσουν τη στάση της απάθειάς τους και να παρέμβουν ως συντελεστές παραβατικής δράσης.

Σήμερα το συμβολικό κύκλωμα της βίας επιτίθεται στο «νόημα» των αξιών, τις οποίες, ως μούμιες των Φαραώ ακίνητες στις σαρκοφάγους τους, τις σαπίζει ο θάνατος. Παράλληλα η βία εντέχνως διοχετεύεται από κανάλια παραβατικών δράσεων και σπρώχνεται προς το μέλλον ως απάντηση για λύση των μεγάλων προβλημάτων. Διεκδικώντας να εκπροσωπήσει όλες τις αδικίες και όλες τις περιπέτειες των αποκλεισμένων και αδικημένων, καλώντας τους να εξαργυρώσουν μια νέα τύχη μαζί της.

Αν σταθούμε στα πολιτικά, κοινωνιολογικά και ψυχολογικά κριτήρια, τότε θα λέγαμε ότι η βία υπάρχει στο δρομολόγιο της καθημερινότητάς μας, στους ψυχοβγαλτικούς άθλους των κοινωνικών μας σχέσεων, στο εν δυνάμει κενό της οθόνης, στην πολιτική πειθαρχική βία, «στην ορμή του θανάτου και στην απορριφθείσα επιθυμία» (Ζαν-Αλέν Μιλέρ) κ.λπ. Γιατί αναμφισβήτητα υπάρχει μια τοπολογία της βίας (όπως τονίζει ο Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν), αλλά πέραν τούτου «η βία αποτελεί ένα καταραμένο μερίδιο της δυτικής κουλτούρας» (Ζ. Μποντριγιάρ), γιατί όλα κατακτώνται στη Δύση μέσω της συμβολικής θυσίας, που έχει καταδυθεί στο συνειδητό των ανθρώπων ως καλπάζουσα ψύχωση.

*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας