Εξωτερική πολιτική και Διεθνές Δίκαιο

Για να καταδείξω ότι το παραπάνω επιχείρημα είναι βάσιμο, καταφεύγω στο πρόσφατο παράδειγμα της παρ’ ολίγον κρίσης με την Τουρκία ανοιχτά της Κάσου, όταν με αφορμή τις έρευνες πλοίου ιταλικής εταιρείας για την πόντιση ηλεκτρικού καλωδίου σύνδεσης της Κύπρου με την Κρήτη και τις λοιπές χώρες-μέλη της Ε.Ε., η γειτονική μας χώρα κινητοποίησε το Πολεμικό της Ναυτικό, επιδιώκοντας να σταματήσει αυτές τις έρευνες, αφού θεώρησε ότι μέρος τους διεξαγόταν στον βυθό δικής της υφαλοκρηπίδας δυνάμει του γνωστού τουρκολιβυκού συμφώνου. Ενός συμφώνου που, ας σημειωθεί, η Ελλάδα ορθώς θεωρεί παράνομο.

Οταν η κρίση εκτονώθηκε ύστερα από επικοινωνία των υπουργών Εξωτερικών της Ελλάδας και της Τουρκίας, οπότε το ιταλικό πλοίο αποχώρησε από την περιοχή, υπήρξαν πλείστες όσες φήμες και ανάλογα δημοσιεύματα για το τι ακριβώς συνέβη. Πολλοί υπέθεσαν ότι το πλοίο απομακρύνθηκε χωρίς να έχει ολοκληρώσει τις έρευνές του και κατηγόρησαν την κυβέρνηση για ενδοτικότητα. Μερικοί έφτασαν να μιλήσουν ακόμη και για προδοσία.

Στη συνέχεια ο υπουργός Εξωτερικών διαβεβαίωσε ότι το ερευνητικό σκάφος ολοκλήρωσε κανονικά την ερευνητική αποστολή του, πράγμα που προφανώς σημαίνει ότι οι εναντίον της κυβέρνησης κατηγορίες δεν ευσταθούν. Ακολούθως, πλήθος άρθρων είδαν το φως στον έντυπο αλλά και στον ηλεκτρονικό Τύπο, στα οποία προτείνονται στρατηγικές και σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση του τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού από τούδε και στο εξής. Εκτός από ορισμένα κείμενα νομικών διεθνολόγων, το Διεθνές Δίκαιο δεν έχει θέση και ρόλο στους σχεδιασμούς που προτείνει η συντριπτική πλειονότητα των υπολοίπων συγγραφέων.

Το γιατί αυτό είναι λάθος μπορεί κανείς να το αντιληφθεί διαβάζοντας τόσο το κοινό άρθρο των Πέτρου Λιάκουρα και Κωνσταντίνου Φίλη «Αναψηλάφηση του χρονικού της Κάσου» («Καθημερινή», 11.8.2024), όσο κι αυτό του Χρήστου Ροζάκη «Μια νέα εποχή για τα ελληνοτουρκικά;» («Καθημερινή», 18.8.2024). Αμφότερα μας πληροφορούν ποιες είναι οι σχετικές προβλέψεις του Διεθνούς Δικαίου στην περίπτωση του επεισοδίου της Κάσου, όπως και ποιες θα μπορούσε να είναι οι επόμενες πρωτοβουλίες της Ελλάδας προς υπεράσπιση των συμφερόντων της.

Κατ’ αρχάς, όπως γράφει ο Ροζάκης, «η τουρκική δυσφορία είναι αναιτιολόγητη, καθώς το τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν αναγνωρίζεται από την Ελλάδα, αλλά κι αν αναγνωριζόταν, θαλάσσιες έρευνες για την πόντιση καλωδίων και αγωγών είναι ελεύθερες, καθώς, σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, που έχει αποκτήσει εθιμικό χαρακτήρα στις ουσιαστικές της διατάξεις, η πόντιση υποβρύχιων καλωδίων και αγωγών αποτελεί ελευθερία των θαλασσών, μη υπαγόμενη στον έλεγχο και τη δικαιοδοσία του κράτους της υφαλοκρηπίδας».

Στην ίδια γραμμή επιχειρηματολογίας, οι Λιάκουρας και Φίλης υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα μπορεί να στηριχτεί «κυρίως στο επιχείρημα της ελεύθερης πόντισης, όσο και στο γεγονός ότι νοτίως των ακτών της Κάσου απολαύει δικαιωμάτων υφαλοκρηπίδας δυνάμει της ελληνο-αιγυπτιακής συμφωνίας της 6ης Αυγούστου 2020». Τούτων δοθέντων, τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια; Ο μεν Ροζάκης προτείνει την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης της διαφοράς για το τουρκολιβυκό μνημόνιο, καθώς αυτό «θα επέλυε, τουλάχιστον, ένα τμήμα των διαφορών με την Τουρκία» (προσθέτοντας, όμως, ότι, με βάση τη νομολογία αυτού του Δικαστηρίου στην υπόθεση Monetary Gold, για να καταστεί αυτή η πρωτοβουλία δυνατή πρέπει, εκτός της Λιβύης, να συναινέσει και το άλλο μέρος του memorandum, η Τουρκία, πράγμα αρκετά δύσκολο).

Οι δε Λιάκουρας και Φίλης καταθέτουν διαφορετική πρόταση, σύμφωνα με την οποία, για να απαλλαγούμε από την τουρκολιβυκή οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, πρέπει «να αναζητηθεί διευθέτηση στη Χάγη μέσω προσφυγής με τη Λιβύη, κατά τα πρότυπα ανάλογων συμφωνιών της τελευταίας με Τυνησία και Μάλτα» (γεγονός που προϋποθέτει ότι η Ελλάδα θα προσεγγίσει την κυβέρνηση της Τρίπολης, με σκοπό να επιδιώξει τη δημιουργία των συνθηκών για την εκδήλωση μιας τέτοιας πρωτοβουλίας). Οι δύο αυτοί διεθνολόγοι τονίζουν επιπροσθέτως ότι η Ελλάδα οφείλει να επισημάνει σε ναυτικές δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία, την εκδηλωθείσα στο επεισόδιο της Κάσου έμπρακτη αμφισβήτηση του Δικαίου της Θάλασσας εκ μέρους μιας χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ, της Τουρκίας. Επίσης, η Δύση και κυρίως οι ΗΠΑ θα όφειλαν να αναρωτηθούν πώς μπορεί να «διαβάσει» η Κίνα αυτή τη στάση της Τουρκίας έναντι της διεθνούς έννομης τάξης σε σχέση με τις δικές της αναθεωρητικές βλέψεις στη Νότια Σινική Θάλασσα.

Τίποτε απ’ όσα προαναφέρθηκαν δεν είναι εύκολο να γίνει, πόσω μάλλον να οδηγήσει σε επιτυχία. Χρειάζεται να υπάρχει σχεδιασμός, ευελιξία στους χειρισμούς, συνεχής επινοητικότητα, επιμονή και υπομονή. Προπάντων, πολιτικό θάρρος. Ας τονιστεί, όμως, ότι πρόκειται για συγκεκριμένες δράσεις που στηρίζονται στο Διεθνές Δίκαιο και φιλοδοξούν να αξιοποιήσουν συσχετισμούς ισχύος και σύμπτωση συμφερόντων με άλλες δυνάμεις στη διεθνή σκηνή. Δεν είναι απλώς μεγαλεπήβολες προθέσεις. Κι αυτό έχει μεγάλη σημασία για να ’ναι η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας αποτελεσματική. Διαφορετικά, τα προβλήματα στις σχέσεις μας μαζί της θα εξακολουθήσουν να χρονίζουν και, ακόμη χειρότερα, να πολλαπλασιάζονται, καθώς η Τουρκία αμφισβητεί με την πάροδο του χρόνου όλο και περισσότερα νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδας στο Αιγαίο και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο